Ἅγιος Ἰωάνης ὁ Δαμασκηνός.
Κεφάλαιο 19ο
Γιὰ τὰ ὁρατὰ δημιουργήματα
Ὁ ἴδιος ὁ Θεός μας, ποὺ τὸν δοξολογοῦμε ὡς Τριάδα καὶ Μονάδα, «ἔφτιαξε τὸν οὐρανό, τὴ γῆ καὶ ὅλα ὅσα βρίσκονται σ’ αὐτά»· ἔφτιαξε τὸ σύμπαν ἀπὸ τὸ μηδέν. Ἄλλα τὰ ἔφτιαξε ἀπὸ ὕλη ποὺ δὲν προϋπῆρχε, ὅπως τὸν οὐρανό, τὴ γῆ, τὸν ἀέρα, τὴ φωτιά, τὸ νερό. Ἄλλα πάλι τὰ δημιούργησε ἀπὸ ὕλη ποὺ ἤδη εἶχε δημιουργήσει, γιὰ παράδειγμα τὰ ζῷα, τὰ φυτὰ καὶ τὰ σπέρματα. Διότι αὐτὰ ἔχουν δημιουργηθεῖ μὲ πρόσταγμα τοῦ Δημιουργοῦ ἀπὸ χῶμα καὶ νερό, ἀπὸ ἀέρα καὶ φωτιά.
Κεφάλαιο 20ο Γιὰ τὸν οὐρανὸ
Ὁ οὐρανὸς εἶναι ὁ τόπος τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων δημιουργημάτων· διότι μέσα σ’ αὐτὸν περιλαμβάνονται καὶ περικλείονται οἱ νοερὲς ἀγγελικὲς δυνάμεις καὶ ὅλα τὰ αἰσθητά. Μόνο τὸ θεῖο εἶναι ἀπεριόριστο· τὸ θεῖο γεμίζει, περιλαμβάνει καὶ τὰ περικλείει ὅλα, ἐπειδὴ εἶναι πέρα ἀπ’ ὅλα καὶ τὰ δημιούργησε ὅλα. Ἐπειδή, λοιπόν, ἡ Ἁγία Γραφὴ ὁμιλεῖ γιὰ οὐρανὸ καὶ «οὐρανὸ τοῦ οὐρανοῦ» καὶ «οὐρανοὺς τῶν οὐρανῶν» καὶ ὁ μακάριος Παῦλος λέει ὅτι ἀνέβηκε «ἕως τὸν τρίτο οὐρανό», λέμε ὅτι στὴ δημιουργία τοῦ σύμπαντος ἔχουμε τὴν παράδοση γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ οὐρανοῦ· οἱ σοφοί του κόσμου ὀνομάζουν τὸν οὐρανὸ ἄναστρη σφαίρα, ἀφοῦ οἰκειοποιήθηκαν τὴ διδασκαλία του Μωϋσῆ. Ἀκόμη ὁ Θεὸς καὶ τὸ στερέωμα τὸ ὀνόμασε οὐρανό· ἔδωσε μάλιστα τὴν ἐντολὴ νὰ σχηματισθεῖ στὸ μέσον του νεροῦ καὶ νὰ χωρίζει τὸ νερὸ ποὺ ὑπάρχει πάνω ἀπὸ τὸ στερέωμα ἀπὸ τὸ νερὸ ποὺ εἶναι κάτω ἀπὸ τὸ στέρεωμα. Ὁ Μέγας Βασίλειος, ποὺ ἔχει ἐντρυφήσει στὴν Ἁγία Γραφή, λέει ὅτι ἡ φύση τοῦ εἶναι λεπτὴ σὰν καπνός. Ἄλλοι πάλι λένε ὅτι εἶναι ὑδάτινη, ἐπειδὴ βρίσκεται στὸ μέσον του νεροῦ. Ἄλλοι τέλος λένε ὅτι ἀποτελεῖται ἡ φύση του ἀπὸ τέσσερα στοιχεῖα καὶ ἄλλοι ὅτι εἶναι πέμπτο σῶμα, διαφορετικὸ ἀπὸ τὰ τέσσερα. Ὀριμένοι βέβαια νόμισαν ὅτι ὁ οὐρανὸς περικλείει τὰ πάντα κυκλικά, ὅτι εἶναι σφαιρικὸς καὶ ὅτι ἀπὸ παντοῦ αὐτὸς εἶναι τὸ πιὸ ψηλὸ σημεῖο, ἐνῷ τὸ κατώτερο μέρος τοῦ εἶναι τὸ πιὸ κεντρικὸ σημεῖο τοῦ τόπου ποὺ περικλείει· θεώρησαν ἐπίσης ὅτι τὰ πιὸ ἀβαρῆ καὶ ἐλαφρὰ σώματα ἔχουν λάβει ἀπὸ τὸ Δημιουργὸ τὶς ψηλὲς θέσεις, ἐνῷ τὰ βαριὰ καὶ μὲ ροπὴ πρὸς τὰ κάτω σώματα κατέχουν τὶς χαμηλότερες θέσεις, ποὺ εἶναι στὸ κέντρο. Ἡ φωτιὰ ἀσφαλῶς εἶναι τὸ πιὸ ἐλαφρὺ καὶ ἀνυψωτικὸ στοιχεῖο, τὸ ὁποῖο, λένε, ἔχει πάρει θέση ἀμέσως μετὰ τὸν οὐρανό· καὶ τὸ ὀνομάζουν αὐτὸ αἰθέρα, μετὰ τὸν ὁποῖο κατώτερος εἶναι ὁ ἀέρας. Ἡ γῆ ὅμως καὶ τὸ νερό, σὰν βαρύτερα καὶ μὲ ροπὴ πρὸς τὰ κάτω, λένε ὅτι βρίσκονται στὸ μέσον· ἔτσι συμβαίνει νὰ εἶναι ἀντιμέτωπα στὸ κάτω μέρος ἡ γῆ καὶ τὸ νερὸ καὶ τὸ νερὸ εἶναι πιὸ ἐλαφρὺ ἀπὸ τὴ γῆ, γι’ αὐτὸ εἶναι καὶ πιὸ εὐκίνητο ἀπ’ αὐτήν καὶ ἀπὸ πάνω κυκλικὰ ἀπὸ παντοῦ ὁ ἀέρας σὰν μανδύας καὶ γύρω ἀπὸ τὸν ἀέρα ἀπὸ παντοῦ ὁ αἰθέρας, ἐνῷ ἔξω ἀπ’ ὅλα κυκλικὰ βρίσκεται ὁ οὐρανός. Λένε, ἐπίσης, ὅτι ὁ οὐρανὸς κινεῖται κυκλικὰ καὶ συσφίγγει τὰ σώματα ποὺ εἶναι μέσα· γι’ αὐτὸ μένουν σταθερὰ καὶ ἀδιάπτωτα. Λένε ἀκόμη ὅτι ὑπάρχουν ἑπτὰ ζῶνες τοῦ οὐρανοῦ, ἡ μία πιὸ ψηλὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη. Καὶ λένε, ἐπίσης, ὅτι ὁ οὐρανὸς ἔχει πολὺ λεπτὴ σύσταση, σὰν καπνός, καὶ στὴ κάθε ζώνη τοῦ εἶναι κι ἕνας πλανήτης· διότι εἶπαν ὅτι ὑπάρχουν ἑπτὰ πλανῆτες: ὁ Ἥλιος, ἡ Σελήνη, ὁ Δίας, ὁ Ἑρμῆς, ὁ Ἄρης, ἡ Ἀφροδίτη καὶ ὁ Κρόνος. Καὶ ὀνομάζουν Ἀφροδίτη αὐτὸν ποὺ γίνεται ἄλλοτε Ἑωσφόρος καὶ ἄλλοτε Ἕσπερος. Τοὺς ὀνόμασαν πλανῆτες, διότι ἔχουν τὴν ἀντίθετη κίνηση μ’ αὐτὴν τοῦ οὐρανοῦ· διότι, ἐνῷ ὁ οὐρανὸς καὶ τὰ ὑπόλοιπα ἄστρα κινοῦνται ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ πρὸς τὴ δύση, μόνον αὐτοὶ ἔχουν τὴν κίνηση ἀπὸ τὴ δύση στὴν ἀνατολή. Καὶ αὐτὸ θὰ τὸ ἀντιληφθοῦμε ἀπὸ τὴ σελήνη, ἡ ὁποία ὀπισθοδρομεῖ λίγο κάθε βράδυ. Ὅσοι, λοιπόν, εἶπαν ὅτι ὁ οὐρανὸς εἶναι σφαιρικός, ὑποστηρίζουν πιθανὸν ὅτι εἶναι μακριὰ καὶ ἀπέχει ἀπὸ τὴ γῆ, καὶ ἀπὸ πάνω καὶ ἀπὸ τὰ πλάγια καὶ ἀπὸ κάτω. Λέγοντας ἀπὸ κάτω καὶ ἀπὸ τὰ πλάγια ἐννοῶ τόσο, ὅσο ἀπέχει ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις μας, ἐπειδή, σύμφωνα μὲ τὴ λογική, ὁ οὐρανὸς κατέχει ἀπὸ παντοῦ τὸν πάνω τόπο, ἐνῷ ἡ γῆ τὸν κάτω. Ἀκόμη λένε ὅτι ὁ οὐρανὸς κυκλώνει σφαιρικὰ τὴ γῆ καὶ περιστρέφει μαζί του μὲ τὴν ταχύτατη κίνησή του τὸν ἥλιο, τὴ σελήνη καὶ τὰ ἄστρα· ἐπίσης, ὅταν ὁ ἥλιος εἶναι πάνω ἀπὸ τὴ γῆ, ἐδῶ γίνεται ἡμέρα, ἐνῷ, ὅταν εἶναι κάτω ἀπὸ τὴ γῆ, γίνεται νύχτα. Ὅταν πάλι ὁ ἥλιος βρίσκεται κάτω ἀπὸ τὴ γῆ, ἐδῶ γίνεται νύχτα, ἐνῷ ἐκεῖ ἡμέρα. Ἄλλοι πάλι φαντάσθηκαν ὅτι ὁ οὐρανὸς εἶναι ἠμισφαίριο, σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ προφήτη Δαβίδ: «Ὁ (Θεός) ἁπλώνει τὸν οὐρανὸ σὰν δέρμα», καὶ ποῦ δηλώνουν τὴ σκηνή. Σύμφωνα, ἐπίσης, μὲ τὸν Ἠσαΐα: «Ὁ Θεὸς ἔφτιαξε τὸν οὐρανὸ σὰν καμάρα». Καὶ ὅταν δύει ὁ ἥλιος, ἡ σελήνη καὶ τὰ ἄστρα διαγράφουν κύκλο γύρω ἀπὸ τὴ γῆ, ἀπὸ τὴ δύση ἕως τὸ βορά, κι ἔτσι ἐπανέρχεται στὴν ἀνατολή. Ἀλλά, εἴτε ἔτσι, εἴτε διαφορετικά, ὅλα ἔχουν γίνει καὶ στερεωθεῖ μὲ τὴν προσταγὴ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἔχουν ὡς ἀμετακίνητο θεμέλιο τὸ θεῖο θέλημα καὶ τὴ θεία ἀπόφαση. «Διότι, Αὐτὸς εἶπε καὶ ἔγιναν· Αὐτὸς ἔδωσε ἐντολὴ καὶ δημιουργήθηκαν. Τὰ δημιούργησε γιὰ νὰ μένουν αἰώνια· ἔδωσε ἐντολὴ ποὺ δὲν θὰ μείνει ἐνενέργητη». Ὑπάρχει, λοιπόν, ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, ὁ πρῶτος οὐρανός, ποὺ εἶναι πάνω ἀπὸ τὸ στερέωμα. Νά, δυὸ οὐρανοί: «διότι καὶ τὸ στερέωμα ὁ Θεὸς τὸ ὀνόμασε οὐρανό». Ἀποτελεῖ συνήθεια γιὰ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὸν ἀέρα νὰ τὸν ὀνομάζει οὐρανό, διότι τὸν βλέπουμε πάνω. Καθὼς λέει: «Δοξολογεῖτε (τὸ Θεό) ὅλα τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ», καὶ ἐννοεῖ τὸν ἀέρα. Διότι ὁ ἀέρας εἶναι ὁ τόπος τῶν πτηνῶν καὶ ὄχι ὁ οὐρανός. Νά, ποὺ ἔχουμε τρεῖς οὐρανούς, ὅπως λέει ὁ θεῖος ἀπόστολος. Κι ἂν θελήσεις πάλι νὰ θεωρήσεις καὶ τὶς ἑπτὰ ζῶνες σὰν τοὺς ἑπτὰ οὐρανούς, καθόλου δὲν θὰ ξεφύγεις ἀπὸ τὴν ἀλήθεια. Εἶναι μάλιστα συνήθεια τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσας νὰ ὀνομάζει τὸν οὐρανὸ στὸν πληθυντικὸ ὡς οὐρανούς. Ἀντὶ νὰ πεῖ οὐρανὸ τοῦ οὐρανοῦ, εἶπε οὐρανοὺς τῶν οὐρανῶν, πράγμα ποὺ σημαίνει οὐρανὸ τοῦ οὐρανοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι πάνω ἀπὸ τὸ στερέωμα· δηλώνει ὅμως καὶ τὰ νερὰ ποὺ εἶναι πάνω ἀπό τους οὐρανούς, ἢ πάνω ἀπὸ τὸν ἀέρα καὶ ἀπὸ τὸ στερέωμα, ἢ πάνω ἀπὸ τὶς ἑπτὰ ζῶνες τοῦ στερεώματος, ἢ πάνω ἀπὸ τὸ στερέωμα, τὸ ὁποῖο σύμφωνα μὲ τὴ συνήθεια τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσας λέγεται στὸν πληθυντικὸ ἀριθμὸ «οὐρανοί».
