Ἅγιος Ἰωάνης ὁ Δαμασκηνός.
Κεφάλαιο 26ο (Β)
Γιὰ τὸν ἄνθρωπο.
Μὲ πόσους τρόπους νοεῖται τὸ ἀσώματο.
Ἀντιλαμβανόμαστε τὰ ἀσώματα, τὰ ἀόρατα καὶ τὰ ἄμορφα μὲ δυὸ τρόπους: ἄλλα κατ’ οὐσίαν καὶ ἄλλα κατὰ χάριν· διότι τὰ πρῶτα εἶναι ἀπὸ τὴ φύση τοὺς, ἐνῶ τὰ δεύτερα σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν παχύτητα τῆς ὕλης. Γιὰ τὸ Θεὸ βέβαια λέμε «ἀσώματος ἀπὸ τὴ φύση του», ἐνῶ γιὰ τοὺς ἀγγέλους, τοὺς δαίμονες καὶ τὶς ψυχὲς λέμε «ἀσώματοι χαριστικὰ καὶ σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν παχύτητα τῆς ὕλης». Σῶμα εἶναι αὐτὸ ποὺ ἔχει τρεῖς διαστάσεις, δηλαδὴ μῆκος, πλάτος καὶ βάθος ἢ πάχος. Καὶ κάθε σῶμα συνίσταται ἀπὸ τέσσερα στοιχεῖα, ἐνῶ τὰ σώματα τῶν ζώων ἀποτελοῦνται ἀπὸ τέσσερις χυμούς. Πρέπει μάλιστα νὰ γνωρίζουμε ὅτι τὰ τέσσερα στοιχεῖα εἶναι: ἡ γῆ, ποὺ εἶναι ξερὴ καὶ ψυχρή· τὸ νερό, ποὺ εἶναι ψυχρὸ καὶ ὑγρό· ὁ ἀέρας, ποὺ εἶναι ὑγρὸς καὶ θερμός· ἡ φωτιά, ποὺ εἶναι θερμὴ καὶ ξερή. Τὸ ἴδιο καὶ οἱ χυμοὶ εἶναι τέσσερις καὶ ἀναλογοῦν στὰ τέσσερα στοιχεῖα: ἡ μαύρη χολή, ποὺ ἀναλογεῖ στὴ γῆ (διότι εἶναι ξερὴ καὶ ψυχρή)· τὸ φλέγμα, ποὺ ἀναλογεῖ στὸ νερὸ (διότι εἶναι ψυχρὸ καὶ ὑγρό)· τὸ αἷμα, ποὺ ἀναλογεῖ στὸν ἀέρα (διότι εἶναι ὑγρὸ καὶ θερμό)· ἡ ξανθὴ χολή, ποὺ ἀναλογεῖ στὴ φωτιὰ (διότι εἶναι θερμὴ καὶ ξερή). Οἱ καρποί, λοιπόν, ἀποτελοῦνται ἀπὸ τὰ στοιχεῖα, οἱ χυμοὶ πάλι ἀπὸ τοὺς καρπούς, ἐνῶ τὰ σώματα τῶν ζώων ἀποτελοῦνται ἀπὸ τοὺς χυμούς, καὶ ἀναλύονται σ’ αὐτά· διότι καθετὶ ποὺ εἶναι σύνθετο, ἀναλύεται στὰ μέρη ἀπὸ τὰ ὁποία συντίθεται.
Ὅτι ὁ ἄνθρωπος μετέχει καὶ στὰ ἄψυχα καὶ τὰ ἄλογα καὶ τὰ λογικὰ ὄντα.
Πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει κοινὰ γνωρίσματα μὲ τὰ ἄψυχα· ἀκόμη μετέχει στὴ ζωὴ τῶν ἀλόγων ζώων καὶ ἔχει πάρει τὴ νόηση ἀπὸ τὰ λογικὰ ὄντα. Τὰ κοινά, δηλαδή, γνωρίσματα μὲ τὰ ἄψυχα εἶναι στὸ σῶμα καὶ στὴ σύνθεσή του ἀπὸ τέσσερα στοιχεῖα· μὲ τὰ φυτὰ ἔχει κοινὰ στοιχεῖα τὴ θρεπτικὴ δυνατότητα, τὴν αὐξητικὴ καὶ τὴν σπερματική, δηλαδὴ τὴν ἀναπαραγωγική· μὲ τὰ ἄλογα ζῶα ἔχει καὶ τὰ παραπάνω, ἀλλὰ ἐπιπλέον καὶ τὸν πόθο, δηλαδὴ τὸ θυμὸ καὶ τὴν ἐπιθυμία, καὶ ἀκόμη τὴν αἴσθηση καὶ τὴν ὁρμέμφυτη κίνηση.
Οἱ αἰσθήσεις βέβαια εἶναι πέντε· ἡ ὅραση, ἡ ἀκοή, ἡ ὄσφρηση, ἡ γεύση, ἡ ἁφή. Στὴν ὁρμέμφυτη ὅμως κίνηση ἀνήκει ἡ ἱκανότητα νὰ μεταβαίνει ἀπὸ τόπο σὲ σὲ τόπο, ἡ ἱκανότητα τῆς κινήσεως ὄλου τοῦ σώματος καὶ ἡ ἱκανότητά της φωνῆς καὶ τῆς ἀναπνοῆς· διότι ἀπό μας ἐξαρτᾶται νὰ τὰ κάνουμε ἢ νὰ μὴν τὰ κάνουμε. Ὁ ἄνθρωπος συνδέεται μὲ τὸ λογικό του μὲ τὶς ἀσώματες καὶ νοερὲς φύσεις, διότι συλλογίζεται, σκέφτεται καὶ κρίνει τὸ καθετί· ἐπιδιώκει τὶς ἀρετὲς καὶ ποθεῖ τὴν κορωνίδα τῶν ἀρετῶν, ἐννοῶ τὴν εὐσέβεια· γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνας μικρὸς κόσμος.
Πρέπει ἀκόμη νὰ γνωρίζουμε ὅτι ἀποκλειστικὰ χαρακτηριστικὲς ἰδιότητές του σώματος εἶναι ἡ τομή, ἡ ρεύση καὶ ἡ μεταβολή. Μεταβολὴ βέβαια εἶναι αὐτὴ πού γίνεται σχετικὰ μὲ τὴν ποιότητα, δηλαδὴ ἡ θέρμανση, ἡ ψύξη καὶ τὰ παρόμοια. Ρεύση πάλι εἶναι αὐτὴ ποὺ γίνεται μὲ τὸ ἄδειασμα· ἀδειάζουν δηλαδὴ τὰ στερεά, τὰ ὑγρὰ καὶ τὰ ἀέρια, καὶ χρειάζεται ἡ ἀναπλήρωσή τους· ἑπομένως, ἡ πείνα καὶ ἡ δίψα εἶναι φυσιολογικὲς μεταβολές. Τομὴ πάλι εἶναι ὁ διαχωρισμὸς τῶν χυμῶν μεταξύ τους καὶ ἡ διαίρεσή τους σύμφωνα μὲ τὴ μορφὴ καὶ τὴν ὑλική τους σύσταση.
