Ἅγιος Ἰωάνης ὁ Δαμασκηνός.
Κεφάλαιο 26ο (Γ)
Γιὰ τὸν ἄνθρωπο.
Μὲ πόσους τρόπους νοεῖται τὸ ἀσώματο.
Χαρακτηριστικὲς πάλι ἰδιότητες τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ νόηση. Ἐνῶ οἱ ἀρετὲς ἀποτελοῦν κοινὲς ἰδιότητες τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος· ἀποδίδονται ὅμως στὴν ψυχή, διότι ἡ ψυχὴ κυβερνᾶ τὸ σῶμα.
Πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι τὸ λογικὸ ἀπὸ τὴ φύση τοῦ κυβερνᾶ τὸ ἄλογο· διότι οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διαιροῦνται σὲ λογικὸ καὶ ἄλογο. Τὰ μέρη μάλιστα τοῦ ἀλόγου εἶναι δυό· τὸ ἕνα εἶναι κουφὸ στὴ φωνὴ τοῦ λογικοῦ, δὲν ὑπακούει δηλαδὴ στὴ λογική, ἐνῶ τὸ ἄλλο εἶναι προσεκτικὸ καὶ ὑπάκουο στὴ λογική. Ἀνυπάκουο βέβαια καὶ ἀπείθαρχο στὴ λογικὴ εἶναι τὸ ζωτικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, τὸ ὁποῖο ὀνομάζεται καὶ σφυγμικό· ἐπίσης καὶ τὸ σπερματικὸ μέρος, δηλαδὴ τὸ ἀναπαραγωγικὸ καὶ τὸ φυτικό, τὸ ὁποῖο λέγεται καὶ θρεπτικό· σ’ αὐτὸ ἀνήκει καὶ τὸ αὐξητικὸ μέρος, τὸ ὁποῖο καὶ διαπλάθει τὸ σῶμα. Αὐτὰ δὲν τὰ ἐξουσιάζει ἡ λογική, ἀλλὰ ἡ φύση. Τὸ μέρος πάλι τῆς ψυχῆς ποὺ εἶναι προσεκτικὸ καὶ ὑπάκουο στὴ λογικὴ διαιρεῖται σὲ ἐπιθυμία καὶ θυμό. Μάλιστα, τὸ ἄλογο μέρος τῆς ψυχῆς ὀνομάζεται παθητικὸ καὶ ὀρεκτικὸ (αὐθόρμητο). Καὶ πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι ἡ ὁρμέμφυτη κίνηση ἀνήκει στὸ μέρος τῆς ψυχῆς ποὺ ὑπακούει στὴ λογική.
Σ’ αὐτὸ ὅμως ποὺ δὲν ὑπακούει στὴ λογικὴ ἀνήκει τὸ θρεπτικό, τὸ γεννητικὸ καὶ τὸ σφυγμικό. Τὸ αὐξητικό, τὸ θρεπτικὸ καὶ τὸ γεννητικὸ ὀνομάζονται «φυτικό», ἐνῶ τὸ σφυγμικὸ καλεῖται «ζωτικό». Τὸ θρεπτικὸ ἔχει τέσσερις δυνάμεις: τὴν ἑλκτική, ποὺ ἕλκει τὴν τροφή· τὴν καθεκτικὴ ποὺ κρατεῖ τὴν τροφὴ καὶ δὲν τῆς ἐπιτρέπει νὰ ἀποβληθεῖ ἀμέσως· τὴν ἀλλοιωτική, ποὺ μεταβάλλει τὴν τροφὴ σὲ χυμούς· τὴν ἀποκριτική, ἡ ὁποία ἀποβάλλει τὰ περιττώματα μέσω τοῦ ἀφεδρώνα καὶ τὰ ἀπορρίπτει ἀπὸ τὸν ὀργανισμό.
Πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι ἀπὸ τὶς δυνάμεις ποὺ ὑπάρχουν στὰ ὄντα ἄλλες εἶναι ψυχικές, ἄλλες φυσικὲς καὶ ἄλλες ζωτικές. Ψυχικὲς εἶναι αὐτὲς ποὺ ἀνήκουν στὴν προαίρεση, δηλαδὴ ἡ ἐπιθυμία καὶ ἡ αἴσθηση. Στὴν ἐπιθυμία ἀνήκει ἡ ἱκανότητα μεταβάσεως ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, ἡ κίνηση ὄλου του σώματος, ἡ φωνητικὴ καὶ ἀναπνευστικὴ ἱκανότητα· ἀπό μας ἐξαρτᾶται νὰ τὰ ἐνεργοῦμε αὐτὰ ἢ νὰ μὴν τὰ ἐνεργοῦμε. Φυσικὲς καὶ ζωτικὲς δυνάμεις εἶναι αὐτὲς ποὺ ἐνεργοῦν χωρὶς τὴ θέλησή μας. Φυσικὲς εἶναι ἡ θρεπτική, ἡ αὐξητικὴ καὶ ἡ ἀναπαραγωγική· ζωτικὴ εἶναι ἡ σφυγμική. Αὐτὲς ἐνεργοῦν εἴτε τὸ θέλουμε εἴτε ὄχι.
Ἐπίσης, πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι ἄλλα ἀπὸ τὰ πράγματα εἶναι ἀγαθὰ καὶ ἄλλα κακά. Τὸ ἀγαθὸ ποὺ προσδοκᾶμε γεννὰ τὴν ἐπιθυμία, ἐνῶ αὐτὸ ποὺ ἔχει πραγματοποιηθεῖ γεννὰ τὴν εὐχαρίστηση. Παρόμοια, τὸ προσδοκώμενο κακὸ δημιουργεῖ φόβο, ἐνῶ τὰ πραγματοποιημένο λύπη. Καὶ νὰ γνωρίζουμε ὅτι λέγοντας ἀγαθὸ ἐννοοῦμε καὶ τὸ ἀληθινὸ ἀγαθὸ καὶ τὸ θεωρούμενο· τὸ ἴδιο ἐννοῦμε καὶ μὲ τὸ κακό.
