Ἅγιος Ἰωάνης ὁ Δαμασκηνός
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 41.
Γιά ποιό λόγο δημιουργηθήκαμε αὐτεξούσιοι.
Ὑποστηρίζουμε ὅτι τό αὐτεξούσιο εἰσέρχεται στόν ἄνθρωπο ἀμέσως μαζί μέ τό λογικό, καί ὅτι ἡ ἀλλαγή καί μεταβολή εἶναι φυσικές ἰδιότητες ὅσων γεννιοῦνται. Διότι, κάθετι πού γεννιέται εἶναι καί μεταβλητό. Καθώς, ἀφοῦ ἡ ἀρχή τῆς δημιουργίας γίνεται μέ μεταβολή, εἶναι ἑπόμενο τά ὄντα νά εἶναι μεταβλητά. Καί μεταβολή σημαίνει νά παραχθεῖ κάτι ἀπό τό μηδέν καί ἀπό προϋπάρχουσα ὕλη νά γίνει κάτι ἄλλο. Τά ἄψυχα βέβαια καί τά ἄλογα ζῷα μεταβάλλονται σύμφωνα μέ τίς σωματικές μεταβολές πού προαναφέραμε, ἐνῷ τά λογικά ὄντα σύμφωνα μέ τήν προαίρεσή τους. Καί ἀπό τά μέρη του λογικοῦ, τό ἕνα εἶναι θεωρητικό καί τό ἄλλο πρακτικό. Θεωρητικό εἶναι αὐτό πού ἀντιλαμβάνεται σέ ποιά κατάσταση εἶναι τά ὄντα, ἐνῷ πρακτικό εἶναι αὐτό πού ἀποφασίζει καί τό ὁποῖο ὁρίζει σέ ὅσα μποροῦν νά γίνουν ὡς κριτήριο τόν ὀρθό λόγο. Καί ὀνομάζουν τό θεωρητικό νοῦ, ἐνῷ τό πρακτικό λόγο• ἐπίσης, ὀνομάζουν τό θεωρητικό σοφία, ἐνῷ τό πρακτικό σύνεση.
Γι’ αὐτό καθένας πού σκέφτεται, σκέφτεται μέ τήν ἰδέα ὅτι ἀπό τόν ἑαυτό του ἐξαρτᾶται ἡ ἀπόφαση γι’ αὐτά πού μπορεῖ νά γίνουν• ἔτσι ὥστε νά ἐκλέξει αὐτό πού προτίμησε μέ τή σκέψη, καί, ἀφοῦ τό ἐκλέξει, νά τό πράξει. Κι ἄν εἶναι ἔτσι τά πράγματα, τότε τό αὐτεξούσιο συνυπάρχει ὑποχρεωτικά μέ τό λογικό. Διότι, ἤ δέν θά ὑπάρχει λογικό ἤ τό λογικό θά εἶναι ὑπεύθυνο γιά τίς πράξεις, καί αὐτεξούσιο. Γι’ αὐτό καί τά ἄλογα ζῷα δέν εἶναι αὐτεξούσια• ἡ φύση τούς τά κατευθύνει μᾶλλον παρά τά ἴδια τήν κατευθύνουν• καί δέν ἀντιδροῦν στή φυσική ἐπιθυμία, ἀλλά, ὅταν ἐπιθυμήσουν κάτι, ἀμέσως κινοῦνται γιά ἐκπλήρωσή της. Ἐνῷ ὁ ἄνθρωπος, ἐπειδή εἶναι λογικός, μᾶλλον κατευθύνει τή φύση, παρά αὐτή τόν ἐξουσιάζει• γι’ αὐτό, ὅταν ἐπιθυμεῖ κάτι, μπορεῖ, ἄν θέλει, ἤ ν’ ἀνακόψει τήν ἐπιθυμία του ἤ νά τήν ἀκολουθήσει. Καί γιά τό λόγο αὐτό, τά ἄλογα ζῷα οὔτε τά ἐπαινοῦμε οὔτε τά κατακρίνουμε, ἐνῷ τόν ἄνθρωπο καί τόν ἐπαινοῦμε καί τόν κατακρίνουμε.
Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι οἱ ἄγγελοι, ἐπειδή εἶναι λογικοί, εἶναι αὐτεξούσιοι, καί σάν δημιουργήματα εἶναι μεταβλητοί. Καί τό ἀπόδειξε αὐτό ὁ Διάβολος, ὁ ὁποῖος, ἄν καί δημιουργήθηκε ἀγαθός ἀπό τό Δημιουργό, μέ ἐλεύθερη ἀπόφασή του ἐφεῦρε τήν κακία• τό ἴδιο ἔκαναν καί οἱ ἀγγελικές δυνάμεις πού ἐπαναστάτησαν μαζί του, δηλαδή οἱ δαίμονες, ἐνῷ τά ὑπόλοιπα ἀγγελικά τάγματα ἔμειναν σταθερά στό ἀγαθό.
