Τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν καὶ γενικότερα τῶν νέων ἀνθρώπων εἶναι μεγάλο καὶ ὑπέροχο. Συγχρόνως εἶναι δύσκολο καὶ πολύμοχθο. Ἀπαιτεῖ ἱκανότητα καὶ ὑπομονή. Θέλει ἐπιμέλεια καὶ ἀφοσίωση. Ζητεῖ θυσίες καὶ κόπους.
«Τέχνη τις εἶναι τεχνῶν, καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν, ἄνθρωπον ἄγειν, τὸ πολυτροπώτατον ζῷον καὶ ποικιλώτατον», λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (ΕΠΕ 1, 94). Ἡ πιὸ μεγάλη τέχνη, ἡ πιὸ δύσκολη ἐπιστήμη εἶναι νὰ καθοδηγεῖς τὸν ἄνθρωπο, νὰ τοῦ δίνεις τὴν ὀρθὴ καὶ ἀνάλογη πρὸς τὴν κατάσταση καὶ ἡλικία του ἀγωγή. Διότι ὁ ἄνθρωπος εἶναι τὸ πιὸ πολύπλευρο, τὸ πιὸ εὐμετάβολο ὄν, μὲ ποικιλία χαρακτηρολογικῶν ἰδιωμάτων καὶ τρόπων συμπεριφορᾶς.
Καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τὴν ἴδια γνώμη ὑποστήριζε, καθὼς διεπίστωνε πὼς στὴν ἐποχή του πολλοὶ φρόντιζαν γιὰ τὰ ζῶα τους περισσότερο ἀπ’ ὅσο φρόντιζαν γιὰ τὰ παιδιά τους. Ὅταν ἔπρεπε νὰ ἀναθέσουν σ’ ἕναν παιδαγωγὸ τὴ φροντίδα τοῦ παιδιοῦ τους, ἔπαιρναν ἀβασάνιστα τὸν πρῶτο τυχόντα, ὅπως ἔλεγε. «Καίτοιγε τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστιν ἄλλη μείζων»· ἂν καὶ βέβαια δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη ἀπὸ αὐτὴ τὴν τέχνη. «Τί γὰρ ἴσον τοῦ ρυθμίσαι ψυχήν, καὶ διαπλάσαι νέου διάνοιαν;»· τί μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ καὶ νὰ βρεθεῖ ὅτι ἔχει ἴση ἀξία μὲ τὸ νὰ διαμορφώνεις τὴν ψυχὴ τοῦ νέου ἀνθρώπου καὶ νὰ διαπλάθεις τὴ σκέψη, τὴ νοοτροπία, τὸ ἦθος του; Ἐκεῖνος ποὺ ἀναλαμβάνει αὐτὴ τὴν ἐπιστήμη πρέπει νὰ ἐνεργεῖ μὲ μεγαλύτερη ἀκρίβεια ἀπὸ κάθε ζωγράφο καὶ ἀπὸ κάθε γλύπτη, ἔλεγε ὁ θεοφώτιστος Πατήρ (ΕΠΕ 11, 394 ἑξ.).
Γιατί μιλοῦν μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, αὐτοὶ οἱ μεγάλοι παιδαγωγοὶ καὶ οἰκουμενικοὶ διδάσκαλοι; Γιατί θεωροῦν τόσο μεγάλο καὶ τόσο δύσκολο τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς;
Διότι, ὅπως μᾶς εἶπαν, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὂν «πολυτροπώτατον καὶ ποικιλώτατον». Συμπεριφέρεται μὲ πολλοὺς τρόπους. Ἔχει μεγάλη ποικιλία στὶς ἐκδηλώσεις του. Εἶναι συχνὰ ἀπρόβλεπτος στὶς ἐνέργειές του. Ποτὲ δὲν μπορεῖς καλὰ νὰ τὸν γνωρίσεις, ἀφοῦ ὁ καθένας μας δὲν μπορεῖ οὔτε τὸν ἑαυτό του πλήρως νὰ γνωρίσει. Βάθος ἄπειρο ἔχει ἡ ἀνθρώπινη ψυχή. Πῶς νὰ εἰσδύσεις στοὺς ἀπέραντους κόσμους της; Πῶς νὰ διαγνώσεις τὶς ἀνάγκες της; Πῶς νὰ ἐπέμβεις γιὰ νὰ θεραπεύσεις τὶς ἀσθένειές της; Πῶς νὰ διαπιστώσεις τὰ χαρίσματα καὶ τὶς ἱκανότητες τοῦ ἀνθρώπου καὶ πῶς ὅλα αὐτὰ νὰ τὰ ἀναπτύξεις καὶ ἀξιοποιήσεις;
Κάθε ἄνθρωπος καὶ ἕνας διαφορετικὸς κόσμος. Μὲ διαφορετικὴ ψυχοσύνθεση, διαφορετικὲς ἀντοχές, διαφορετικὴ δεκτικότητα. Τὸ βλέπουν οἱ γονεῖς ποὺ μεγαλώνουν πολλὰ παιδιά. Κληρονομοῦν πολλὰ δικά τους σωματικὰ καὶ ψυχικὰ χαρακτηριστικά. Μοιάζουν σὲ πολλὰ μ’ αὐτούς, μοιάζουν καὶ μεταξύ τους. Συγχρόνως ὅμως διαφέρουν καὶ σὲ πολλά!
Ἔτσι εἶναι! Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει μιὰ θαυμαστὴ μοναδικότητα. Παρουσιάζεται μὲ στοιχεῖα ποὺ κανεὶς ἄλλος πάνω στὴ γῆ δὲν διαθέτει. Εἶναι ἀνεπανάληπτος.
Καὶ ὁ παιδαγωγός; Ὁ δάσκαλος, ὁ γονιός; Πῶς θὰ σταθεῖ ἀπέναντί του; Πῶς θὰ βοηθήσει;
Αὐτὸς πρέπει νὰ φέρεται ὀρθὰ σὲ ὅλους καὶ γι’ αὐτὸ νὰ εἶναι, ὅπως διδάσκει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «μάλιστα παντοδαπὸς καὶ ποικίλος κατὰ τὴν πρὸς ἕκαστον οἰκείωσιν». Νὰ φέρεται μὲ μεγάλη ποικιλία τρόπων, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ πλησιάσει τὸν καθένα. Καὶ ἐπιπλέον νὰ ἔχει «τὸ τῆς ὁμιλίας πρὸς πάντας ἐπιτήδειόν τε καὶ πρόσφορον». Νὰ ἐπικοινωνεῖ μὲ ὅλους μὲ τὸν πιὸ κατάλληλο καὶ ταιριαστὸ στὸν καθένα τρόπο (ΕΠΕ 1, 128).
Μᾶς θυμίζουν οἱ λόγοι αὐτοὶ τὸν ἀπόστολο Παῦλο, ποὺ σ’ ὅλους γινόταν τὰ πάντα καὶ συγκατέβαινε σὲ ὅλους τοὺς χαρακτῆρες – «τοῖς πᾶσι γέγονε τὰ πάντα» – γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ σώσει μερικούς (Α΄ Κορ. θ΄ 22). Γι’ αὐτὸ ὁ θεόπνευστος ἀπόστολος συμβούλευε νὰ γνωρίζουμε πῶς νὰ μιλοῦμε στὸν καθένα, «πῶς δεῖ ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι» (Κολασ. δ΄ 6). Ὑπεδείκνυε ἔτσι τὴν ἀνάγκη μιᾶς ἐξατομικευμένης ἀγωγῆς, προσαρμοσμένης στὶς ἀνάγκες καὶ δυνατότητες τοῦ κάθε ἀνθρώπου.
Ὅλα αὐτὰ φανερώνουν τὴ δυσκολία ποὺ ἔχει τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς καὶ ἰδιαίτερα τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν.
Ἡ δυσκολία δὲ αὐτὴ δὲν ὀφείλεται μόνο στὴν ἰδιαιτερότητα τοῦ χαρακτήρα τοῦ κάθε παιδιοῦ ποὺ δέχεται τὴν ἀγωγή μας. Ὀφείλεται καὶ στὴν ἐμπάθεια ποὺ ἐκδηλώνουν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τὶς μικρές τους ἀκόμη ἡλικίες. Πολὺ νωρὶς ξυπνᾶ μέσα τους ὁ κατώτερος ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος ὁ πληγωμένος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Ἐκδηλώνουν τότε πείσματα, ἐγωισμούς, φιλοδοξίες, ζήλειες, ἐκδικητικότητα καὶ ἄλλα πάθη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, ποὺ ταλαιπωρεῖται ἀπὸ τὴν πανανθρώπινη ἀσθένεια τῆς ἁμαρτίας.
Τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν ποὺ πρέπει συστηματικὰ καὶ ὑπεύθυνα νὰ τὸ ἐργάζονται οἱ γονεῖς, τὸ πολεμᾶ ἀκόμη καὶ ὁ κόσμος τῆς ἁμαρτίας, ἡ σύγχρονη ἀποστατημένη ἀπὸ τὸν Θεὸ κοινωνία, μέσα στὴν ὁποία ζοῦν τὰ παιδιά, ἡ ὁποία προτείνει μὲ δελεαστικοὺς τρόπους ἄλλα πρότυπα ζωῆς.
Ἂν σκεφθοῦμε ἐπίσης ὅτι τὸ ἔργο τῆς ὀρθῆς ἀγωγῆς ἀντιστρατεύεται διαρκῶς ὁ ἐχθρὸς τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, ὁ μισάνθρωπος διάβολος, τότε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ δυσκολία εἶναι πολὺ μεγαλύτερη. Ὅ,τι προσπαθοῦμε νὰ κτίσουμε ἐμεῖς στὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν, αὐτὸς συστηματικὰ ἐπιχειρεῖ νὰ τὸ γκρεμίσει.
Πῶς θὰ ἀντέξουν τὰ παιδιά μας, πῶς θὰ σταθοῦν μέσα σ’ αὐτὸ τὸν καταιγισμὸ τοῦ κακοῦ; Πῶς θὰ δεχθοῦν τὶς δικές μας καλές, ἀλλὰ ὁπωσδήποτε μικρὲς καὶ ἀτελεῖς προσπάθειες, ποὺ ἀποβλέπουν στὴν ὀρθὴ διαπαιδαγώγησή τους; Καὶ πῶς ἐμεῖς πρέπει νὰ φερόμαστε στὴν κάθε περίπτωση; Πῶς νὰ ἐνεργοῦμε;
Πράγματι χρειάζεται πολλὴ ἐπιστήμη, εἶναι μεγάλη τέχνη, θέλει πολλὰ προσόντα ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν μας.
Κάποια στοιχεῖα ποὺ μποροῦν νὰ μᾶς βοηθήσουν στὸ μεγάλο αὐτὸ ἔργο θὰ παρουσιάσουμε στὴ συνέχεια τῶν ἄρθρων μας.
