O ΟΣΙΟΣ ΕΦΡΑΙΜ O ΣΥΡΟΣ
Πρόκειται γιά ἕναν ἀπό τούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας καί ἰδιαιτέρως τῆς Συριακῆς. Διδάσκαλο καί συγγραφέα πρώτου μεγέθους, τοῦ ὁποίου ἡ διδασκαλία καί τά συγγράμματα μόρφωσαν γενεές γενεῶν.
Ὁ Ὅσιος γεννήθηκε στίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰῶνος (306 μ.Χ.) στή Νίσιβη τῆς Συρίας, πρωτεύουσα τῆς παλαιᾶς Μυγδονίας· εὐτύχησε μάλιστα νά ἔχει διδάσκαλό του τόν Ἐπίσκοπό της ἰδιαίτερής του πατρίδος, τόν Ἰάκωβο. Καί ὁ Ἰάκωβος ἦταν ἄνδρας μεγάλης θεολογικῆς μορφώσεως, ἰδρυτής τῆς θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Νισίβεως, γενναῖος πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐπίλεκτος σύμμαχος τοῦ Μ. Ἀθανασίου στά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια τοῦ ἀγώνα τῆς Ἐκκλησίας κατά τῶν ἀρειανῶν. «Παρά τούς πόδας» λοιπόν τοῦ σοφοῦ καί ἁγίου ἐκείνου ἀνδρός μαθήτευσε ὁ Ἐφραίμ καί ἀφωσιώθηκε σ’ αὐτόν.
Ἀλλά καί ὁ Ἰάκωβος δέν ἄργησε νά διακρίνει στό πρόσωπο τοῦ νεαροῦ μαθητῆ του τόν αὐριανό ἐκλεκτό ἐργάτη καί πρόμαχο τῆς Ἐκκλησίας. Διότι πράγματι ὁ Ἐφραίμ συγκέντρωνε λαμπρές ἱκανότητες καί σπάνια χαρίσματα: φωτεινή κρίση, ἰσχυρό κάλαμο, θαυμαστή εὐγλωττία. Καί μαζί μ’ αὐτά τήν εὐσέβεια καί τόν ἐν Χριστῷ ζῆλο. Γι’ αὐτό καί ὁ Ἐπίσκοπος τόν βοήθησε καί τόν καθοδήγησε νά ἐξελιχθεῖ σ’ ἕνα καλό ἐργάτη τῆς Ἐκκλησίας. Στήν κατάλληλη ἡλικία τόν χειροτόνησε διάκονο καί τόν προσέλαβε διδάσκαλο στή θεολογική Σχολή, στήν ὁποία ἀργότερα τοῦ ἀνατέθηκε καί ἡ διεύθυνσή της. Μαζί του τόν παρέλαβε ὡς συνοδό, ὅταν πῆρε μέρος στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο στή Νίκαια (325 μ.Χ.).
Δέν προχώρησε ὁ Ἐφραιμ στούς ἄλλους βαθμούς τῆς ἱερωσύνης. Ἔμεινε ἁπλός διάκονος τοῦ θυσιαστηρίου. Ἐξελίχθηκε ὅμως, ὅπως ὁ προστάτης του Ἰάκωβος ὁραματίσθηκε, σέ μέγα Διδάσκαλο καί ρήτορα τῆς Ἐκκλησίας. Τίς ὁμιλίες του τίς χαρακτήριζε θαυμαστή ἁπλότητα. Κάθε ὁμιλία του, ὅπως διηγοῦνται οἱ βιογράφοι του, εἶχε μία ἁρμονία καί συγχρόνως ἦταν ἕνας φοβερός ἔλεγχος, ὅταν μάλιστα παρουσίαζε μέ καταπληκτική ζωηρότητα εἰδικά θέματα, ὅπως τῆς ἁμαρτίας, τῶν τύψεων τῆς συνειδήσεως, τῆς δευτέρας παρουσίας καί παρόμοια.
Ὁ Ἐφραιμ ἦταν καλός γνώστης καί ἄριστος διδάσκαλος τοῦ ὀρθοδόξου δόγματος. Ἤξερε νά μεταδίδει στούς πιστούς τό ὀρθόδοξο δόγμα ὄχι μόνο ὡς πίστη, ἀλλά καί ὡς πνεῦμα ἀγωνιστικό, ἀπό τό ὁποῖο τότε εἶχε ἀνάγκη ἡ Ἐκκλησία. Πρῶτος ἀγωνιστής τῆς ἀληθείας πάταξε μέ προφητικό ζῆλο καί σπάνια δύναμη τήν αἵρεση, ὅπου αὐτή παρουσιαζόταν.
Ἡ διδασκαλία τοῦ Ἐφραίμ, δογματική καί ἠθική, δέν περιορίσθηκε μόνο στήν ἐποχή του. Διασώθηκε στά πολλά καί ποικίλα συγγράμματά του, τά ὁποῖα συμπεριλαμβάνονται σέ ἕξι ὀγκώδεις τόμους. Τά ἔγραψε στή συριακή γλώσσα, ἀλλά γρήγορα μεταφράσθηκαν στήν ἑλληνική, λατινική καί ἀρμενική. Ἔγραψε ὁμιλίες οἰκοδομητικές, δογματικές, πανηγυρικές. Ἑρμήνευσε τήν Παλαιά καί Καινή Διαθήκη. Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, «πᾶσαν πάλαιαν καί καινήν ἐκμελετήσας… ὅλην ἀκριβῶς πρός λέξιν ἡρμήνευσεν». Ἔγραψε ἁπλούς ὕμνους (δημώδεις), γνωστούς ὡς Νισιβικά ἄσματα, μέσα στούς ὁποίους ἀναφέρονται εὐαγγελικές ἱστορίες καί θαύματα καί ἐξυμνεῖται ἡ πίστη, ἡ ἀγάπη, ἡ ἠθική. Καί τούς ὕμνους αὐτούς τούς ἔψαλλαν οἱ πιστοί μέ πολλή εὐλάβεια.
Στήν πλουσία αὐτή συλλογή τῶν ὕμνων συμπεριλαμβάνονται καί ὕμνοι πρός τήν πατρίδα, τήν ὁποία ὁ Ὅσιος ὡς ἁγνός πατριώτης ἀγαποῦσε πολύ. Κι ὄχι ἁπλῶς ἀγαποῦσε, ἀλλά καί τήν ὑπερασπίσθηκε μέ ὅλες του τίς δυνάμεις, ὅταν οἱ Πέρσες ἐπανειλημμένα ἐπιτέθηκαν ἐναντίον της. Τότε σέ καιρό λιμοῦ ὁ διδάσκαλος τῆς ἀληθείας ἔγινε καί κήρυκας τῆς φιλανθρωπίας καί καλοῦσε τούς πλούσιους νά δώσουν τά πλούτη τους, γιά νά θρέψει τούς πτωχούς. Ἑκατοντάδες πεινασμένων ἔτρεφε καθημερινά τήν ἐποχή ἐκείνη ὁ κοινωνικός ἐργάτης τῆς Ἐκκλησίας, μαζί μέ ὅλη τήν ἄλλη πολύπλευρη κοινωνική δράση του. Ὅταν οἱ Πέρσες κατέλαβαν τελικά τήν πατρίδα, τότε ὁ Ὅσιος κατέφυγε στήν Ἔδεσσα δίπλα στόν Εὐφράτη, ὅπου μετέφερε τή Σχολή του καί πέρασε τά ὑπόλοιπα χρόνια τῆς ζωῆς του.
Πρέπει νά σημειώσουμε ἀκόμη, ὅτι ὁ Ἐφραίμ ἀνασυγκρότησε καί ἀναγέννησε τόν μοναχικό βίο στή Συρία καί συνέταξε μοναχικούς κανόνες καί ὁδηγίες τόσο γιά τούς μοναχούς τῶν κοινοβίων, ὅσο καί γιά τούς ἀναχωρητές καί ἀσκητές. Ὅπως ἐπίσης καθόρισε καί τά καθήκοντα ἡγουμένων καί μοναχῶν. Ὑπογράμμισε σέ ὅλους, μοναχούς καί λαϊκούς, ὅτι ὁλοκληρωμένη πνευματική ζωή δέν εἶναι μόνο νά ἀποφεύγει ὁ Χριστιανός τήν ἁμαρτία, ἀλλά καί νά ἐπιδιώκει τήν ἐν Χριστῷ ἀρετή, ὅπως ἄλλωστε τό σημειώνει καί στήν θαυμάσια ἐκείνη εὐχή, τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία μας χρησιμοποιεῖ ἰδιαιτέρως τήν Μ. Τεσσαρακοστή: Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου….
Γιά ὅλα αὐτά οἱ γύρω του, ἀλλά καί οἱ ἀνά τούς αἰῶνες πιστοί καί μαθητές του τόν ἀγάπησαν πολύ. Τόν ὀνόμασαν Προφήτη τῆς Συρίας, Στύλο τῆς Ὀρθοδοξίας, στόμα καί κιθάρα τοῦ Πνεύματος.
Στή διάρκεια τῆς ζωῆς του ὁ ὅσιος Ἐφραίμ ἐπιχείρησε δυό περιοδεῖες. Τήν μία πρός τήν Αἴγυπτο, γιά νά γνωρίσει τούς ἐκεῖ μοναχούς, τήν ἄλλη στήν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας, γιά νά ἐπισκεφθεῖ τόν Μ. Βασίλειο. Τήν ἐπίσκεψή του αὐτή τήν διηγεῖται μέ πολλή συγκίνηση ὁ ὅσιος Πατήρ.
Ὁ ὅσιος Ἐφραίμ, ὁ μεγάλος αὐτός δογματικός τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ρήτορας καί ὑμνωδός, ὁ βαθύς καί φλογερός συγγραφεύς, ὁ σοφός καί μεγαλόπνοος διευθυντής τῆς Σχολῆς τῆς Νισίβεως, τόν ὁποῖο ἐγκωμιάζουν ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί ὁ Γρηγόριος ὁ θεολόγος, πλούσιος στήν «ἐν Χριστῷ» ὀρθόδοξη ζωή καί δράση, ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ στίς 9 Ἰουνίου τοῦ 373.
Ἦταν ἕνας χαρισματοῦχος Ἅγιος ὁ ὁποῖος διέθεσε τά πλούσια χαρίσματα, πού τοῦ ἔδωσε ὁ Κύριος, στό ὄνομα τοῦ Κυρίου καί γιά τή δόξα τοῦ Κυρίου καί τήν ὠφέλεια τῶν ψυχῶν. Καί ὠφέλησε, ὅπως καί ὠφελεῖ ἀκόμη πλῆθος Χριστιανῶν, μαθητῶν καί μελετητῶν του. Ὤ, νά ἤθελαν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι νά χρησιμοποιοῦν πάντοτε τά χαρίσματά τους γιά τή δόξα τοῦ Κυρίου καί τήν ὠφέλεια τῶν συνανθρώπων τους! Τιμή γι’ αὐτούς καί ὕψιστη ὠφέλεια τῆς κοινωνίας!
Δοξαστικόν Ἑσπερινοῦ. Ἦχος πλ. β.
Ἐμφρόνως τῶν ὀχληρῶν του βίου ἐπαναστάς, Ἐφραίμ ἀοίδιμε,
φιλησυχία τήν ἔρημον κατέλαβες· καί δί αὐτῆς πρός Θεόν πρακτικῶς ἀναγόμενος,
τῷ κόσμῳ ἔλαμψας φωστήρ καί ρήματα ζωῆς τοῖς ἀνθρώποις ἐπήγαγες·
διο μή παύση ἐν ταῖς εὐχαῖς σου στηρίζων ἡμᾶς ἐκ βλάβης τοῦ ἀλλότριου,
ρυσθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν, Ὅσιε πάτερ.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. δ.
Ταίς τῶν δακρύων σου ροαις τῆς ἔρημου τό ἄγονον ἐγεώργησας
καί τοῖς ἐκ βάθους στεναγμοῖς εἰς ἑκατόν τούς πόνους ἐκαρποφόρησας.
Καί γέγονας φωστήρ, τῇ οἰκουμένῃ λάμπων τοῖς θαύμασι, Ἐφραίμ πατήρ ἡμῶν Ὅσιε.
Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.
Ἀπό τό βιβλίο «Φωστῆρες Ὑπέρλαμπροι»
Ἀρχιμ. Θεοδώρου Μπεράτη