Ὁ Ἅγιος Εὐστάθιος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀντιοχείας τῆς Μεγάλης
Μέγας πρόμαχος καί φωστήρ τῆς Ὀρθοδοξίας ἀναδείχθηκε ὁ ἅγιος Εὐστάθιος, ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Ἀντιοχείας. Στενός συνεργάτης καί ὁμόψυχος συμπολεμιστής τοῦ Μ. Ἀθανασίου, κατέχει θέση λαμπρή στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ Σίδα τῆς Παμφυλίας πιθανότατα εἶναι ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ Ἁγίου. Ἐκεῖ πῆρε τήν πρώτη μόρφωση, γραμματική καί πνευματική, ἀπαραίτητη γιά τή μεγάλη του ἱερή ἀποστολή στή συνέχεια. Διότι ὁ Εὐστάθιος μέ ζῆλο πολύ πρόσφερε ὅλα τά χαρίσματά του γιά τή δόξα τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας του. Τό 320 μ.Χ. χειροτονεῖται Ἐπίσκοπος καί ἀναλαμβάνει τήν εὐθύνη τῆς διαποιμάνσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βεροίας τῆς Συρίας καί ἀργότερα, τό 324, ἐγκαθίσταται στήν Ἀντιόχεια. Μέ συναίσθηση τῆς μεγάλης εὐθύνης του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ποιμνίου του ἐργάσθηκε τό ἔργο του καί ἐπί ἔτη τροφοδότησε πνευματικά τό ποίμνιό του.
Οἱ ἰδιαίτεροι ἀγῶνες τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου στράφηκαν ἐναντίον τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀρείου, ἡ ὁποία ὕπουλη καί πονηρή διαδιδόταν στό λαό μέ ἐκπληκτική ταχύτητα. Ἔτσι ὁ Εὐστάθιος ὡς Ἐπίσκοπος Ἀντιοχείας βρέθηκε στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο, τήν ὁποία συγκάλεσε τό 325 μ.Χ. ὁ αὐτοκράτωρ Μ. Κωνσταντῖνος στή Νίκαια. Ἐκεῖ μαζί μέ τόν συναθλητή του, διάκονο τότε, Ἀθανάσιο, ἀγωνίσθηκε μέ σθένος ἐναντίον τῆς φοβερῆς αἱρέσεως. Μέ τό λόγο καί τήν προσευχή του συντέλεσε στήν κατατρόπωση τοῦ ἐχθροῦ. Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο εὐλόγησε τούς ἀγῶνες του καί ἡ αἵρεση καί ὁ αἱρεσιάρχης καταδικάσθηκαν.
Ἐάν ὅμως ἡ αἵρεση καί ὁ αἱρεσιάρχης καταδικάσθηκαν ἀπό τήν Σύνοδο, ὁ Ἄρειος δέν ἄλλαξε γνώμη οὔτε ἔμεινε ἥσυχος. Ὕπουλος, σκοτεινός καί ὑποκριτής, ὅπως ἦταν, ἔπεισε τόν αὐτοκράτορα ὅτι μετανόησε, καί ζητοῦσε νά γίνει δεκτός στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἀπαίτηση ὅμως αὐτή τοῦ ἀμετανόητου αἱρεσιάρχη, πραγματική νάρκη γιά τήν Ὀρθοδοξία, βρῆκε ἀντιμέτωπούς τούς δυό κολοσσούς, Ἀθανάσιο καί Εὐστάθιο. Γνῶστες τῆς ὑποκρισίας τοῦ Ἀρείου, ἀντέδρασαν στήν ἀξίωσή του. Σατανοκίνητοι οἱ αἱρετικοί προσπάθησαν τότε μέ ὅλα τά μέσα καί ὅλες τίς δυνάμεις τους νά ἐκτοπίσουν τόν Ὀρθόδοξο Ἐπίσκοπο τῆς Ἀντιοχείας. Ἐξαπέλυσαν ἐναντίον του συκοφαντίες γιά θέματα πίστεως καί ἠθικῆς. Τόν κατηγόρησαν ὅτι προσχώρησε στήν αἵρεση τοῦ Σαβελλίου καί ὅτι κηρύττει τά διδάγματά του. Ἀλλά ὁ Ἅγιος τῆς Ὀρθοδοξίας δέν ἄργησε νά ἀποδείξει ὅτι οἱ ποικίλες αὐτές συκοφαντίες ἦταν ἀσύστατες μία πρός μία. Ὅμως τελικά τό ἔτος 330 οἱ πολέμιοι συγκρότησαν στήν Ἀντιόχεια Σύνοδο ὁμοφρόνων καί πέτυχαν τήν καταδίκη καί καθαίρεση τοῦ Εὐσταθίου. Ἔτσι μέ αὐτοκρατορική ὑπογραφή ὁ Ὀρθόδοξος Ἐπίσκοπος, συκοφαντημένος ἀπό τούς αἱρετικούς, ὁδηγεῖται στήν ἐξορία, στήν μακρινή Τραϊανούπολη.
Ὡς ὑπεύθυνος ὅμως Ὀρθόδοξος Ἐπίσκοπος, προτοῦ ξεκινήσει γιά τόν μαρτυρικό δρόμο τῆς ἐξορίας, καλεῖ τούς πρεσβυτέρους τῆς Ἐκκλησίας καί τούς μιλᾶ μέ παρρησία καί θερμότητα. Τούς καθιστᾶ ὑπεύθυνους γιά τό ποίμνιο, πού ἄφηνε ὀρφανό, καί τούς συνιστᾶ νά μείνουν ἀσυνθηκολόγητοι μέ τήν αἵρεση καί νά ἀσφαλίσουν τά λογικά πρόβατα ἀπό τούς βαρεῖς λύκους.
Νά περιγράψουμε τίς περιπέτειες τοῦ δρόμου τῆς ἐξορίας καί τῆς ἐκεῖ διαμονῆς του; Εἶναι ἀδύνατον! Ὅμως μεγαλύτερο μαρτύριο γιά τόν Εὐστάθιο ἦταν ὁ κίνδυνος τῆς Ὀρθοδοξίας καί ὁ χωρισμός του ἀπό τό ποίμνιό του. Γι’ αὐτό δέν ἔπαυσε οὔτε γιά μία στιγμή νά προσεύχεται γιά ὅλους καί ὅλα, καί νά ἀπευθύνει ἐπιστολές, γιά νά μένουν σταθεροί μέχρι τήν τελική νίκη, ἡ ὁποία δέν θά ἀργοῦσε. Ὁ Θεός τῆς ἀληθείας πολεμᾶ μαζί μας, τούς ἐνίσχυε.
Ὁ μέγας ἀγωνιστής τῆς Ὀρθοδοξίας Εὐστάθιος πέθανε στήν ἐξορία (τό 360) καί δέν ἀξιώθηκε νά ξαναδεῖ τό ἀγαπημένο του ποίμνιο. Ἡ μνήμη του ὅμως μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Ἀντιοχείας ἔμενε πάντοτε ἱερή. Ἀμέσως μετά τόν θάνατό του ἄρχισε νά τιμᾶται καί ὡς Μάρτυρας. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, μέγας ρήτορας τῆς Ἀντιοχείας, στό λόγο πού ἐξεφώνησε, μεταξύ τῶν ἄλλων σημειώνει: «Μήν ἐκπλαγεῖτε μέ τό ὅτι, ὅταν ἄρχισα νά ἐγκωμιάζω τόν Ἅγιο, τόν ἀπεκάλεσα Μάρτυρα. Εἶπα πολλές φορές στήν ἀγάπη σας, ὅτι μάρτυρα δέν ἀναδεικνύει μόνο ὁ μαρτυρικός θάνατος, ἀλλά καί ἡ πρόθεση. Αὐτός λοιπόν ὁ μάρτυρας ἀντιπάλαισε μέ μύριους θανάτους καί ὅλους αὐτούς τούς ὑπέμεινε μέ τή θέλησή του καί τήν προθυμία του. Διότι κι ἀπό τήν πατρίδα του τόν ἀπομάκρυναν καί στήν ἐξορία τόν μετέφεραν καί πολλά ἀλλά φοβερά ἔκαναν τότε ἐναντίον τοῦ μακαρίου αὐτοῦ ἀνδρός. Καί τελείωσε τόν βίο του μέ ὁμολογία ἀνυπόκριτης πίστεως».
Τέλος στά χρόνια τοῦ βασιλέως Ζήνωνος (474 – 491), μετά τήν τελική νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας, τό ἱερό του λείψανο ἐπανῆλθε μέ πομπή, ὅπως τοῦ ἄξιζε, στήν Ἀντιόχεια. Μεγάλο πλῆθος λαοῦ τό προϋπάντησαν πολύ πρίν ἀπό τήν πόλη καί μέ ὕμνους τό ἐγκωμίασαν.
Ἐάν ἐμεῖς, οἱ σημερινοί ὑμνητές τοῦ Ἐπισκόπου Ἀντιοχείας Εὐσταθίου, θαυμάζουμε τή ζωή καί τούς ἀγῶνες του, ἄς γνωρίζουμε, ὅτι ἀγωνιστές μᾶς θέλει ὁ Ἅγιος. Ἀγωνιστές. Σήμερα μάλιστα, σέ ἐποχή πού τόσοι ἀντίχριστοι καί αἱρετικοί γέμισαν τήν πατρίδα μας καί ἐπιδιώκουν τή βεβήλωση τῆς Ὀρθοδοξίας. «Στῶμεν καλῶς» καί «ἐργαζώμεθα εὐθαρσῶς»!
Ἀπό τό βιβλίο «Φωστῆρες Ὑπέρλαμπροι»
Ἀρχιμ. Θεοδώρου Μπεράτη