Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα Κυριακῆς 17 Φεβρουαρίου 2019 (Τελώνου καί Φαρισαίου, Λουκ. ιη΄ 10-14)
Eἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.
1. «Ἦλθε τὸ εὐλογημένο Τριώδιο!»
«Ἦλθε τὸ εὐλογημένο Τριώδιο!». Ἔτσι οἱ παλαιότεροι πιστοὶ ὑποδέχονταν τὴν περίοδο τοῦ Τριωδίου· μὲ χαρά, διότι ἀπέβλεπαν στὴν ὠφέλεια ποὺ ἀποκόμιζαν ἀπὸ αὐτὴν παρὰ στὸν κόπο της, ποὺ εἶναι ὁπωσδήποτε πολύς, ἂν κάποιος θέλει νὰ τὴ ζήσει μὲ συνέπεια.
Μὲ τέτοια διάθεση νὰ τὸ ποῦμε κι ἐμεῖς: «Ἦλθε τὸ εὐλογημένο Τριώδιο!», ἡ περίοδος κατὰ τὴν ὁποία καλούμαστε νὰ ἑτοιμασθοῦμε γιὰ τὸ Πάσχα, νὰ βιώσουμε τὴ Σταύρωση καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Τριώδιο: τὸ ταχύρρυθμο φροντιστήριο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἡ πιὸ μεγάλη καὶ πιὸ πνευματικὴ περίοδος τοῦ λειτουργικοῦ ἔτους, γεμάτη ὑπέροχα πνευματικὰ μηνύματα, πανάρχαιες κατανυκτικὲς ἱερὲς Ἀκολουθίες, ἀριστουργηματικοὺς ὕμνους. Ἀρχίζει σήμερα γιὰ μιὰ ἄλλη φορὰ στὴ ζωή μας ἡ μεγάλη εὐκαιρία νὰ δοῦμε περισσότερο τὴν ψυχή μας, νὰ φροντίσουμε τὴ μετάνοια, τὸν ἁγιασμό μας, νὰ σηκώσουμε τὰ μάτια μας ἀπὸ τὰ μάταια καὶ προσωρινὰ καὶ νὰ ζητήσουμε τὰ ἀληθινά, τὰ αἰώνια, τὰ ἄφθαρτα ἀγαθὰ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.
2. Ὁ ὑπερήφανος Φαρισαῖος
Στὴν ἀρχὴ αὐτῆς τῆς εὐλογημένης περιόδου ἡ Ἐκκλησία ἔχει ὁρίσει νὰ ἀναγινώσκεται ἡ μικρὴ ἀλλὰ πολὺ ὠφέλιμη Παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου: Ἀνέβηκαν δύο ἄνθρωποι στὸν Ναὸ γιὰ νὰ προσευχηθοῦν, ὁ ἕνας Φαρισαῖος καὶ ὁ ἄλλος Τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος στάθηκε ὄρθιος γιὰ νὰ φαίνεται καλά, καὶ προσευχόταν μὲ τὰ ἑξῆς λόγια: «Ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης». Θεέ, Σ᾿ εὐχαριστῶ διότι δὲν εἶμαι σὰν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ποὺ εἶναι ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ σὰν αὐτὸν ἐκεῖ τὸν τελώνη.
Εἶναι καλὸ νὰ εὐχαριστοῦμε τὸν Θεὸ ποὺ μᾶς προστατεύει ἀπὸ πολλὰ ἁμαρτήματα, ἀλλὰ ἡ εἰλικρινὴς εὐχαριστία ἔχει ταπείνωση. Ὁ Φαρισαῖος δὲν εἶπε ὅπως ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «μὲ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ εἶμαι αὐτὸ ποὺ εἶμαι» (Α´ Κορ. ιε´ [15] 10), ἀλλὰ εἶπε: «Οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων»· ἐγὼ δὲν εἶμαι ὅπως οἱ ἄλλοι. Εἶναι δικό μου κατόρθωμα ἡ ἀρετή μου· δὲν εἶμαι σὰν τοὺς ἄλλους, ποὺ εἶναι ἄθλιοι ἁμαρτωλοί.
Ὤ, τί ἀκατάλληλη προσευχή, ποὺ ἔβγαινε ἀπὸ ὑπερήφανη καρδιά! Μὰ δὲν ἦταν κὰν προσευχή. Διότι «πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο», εἶπε ὁ Κύριος· στὸν ἑαυτό του καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό του τὰ ἔλεγε αὐτά. Δὲν μιλοῦσε οὐσιαστικὰ στὸν Θεό· τὸν ἑαυτό του θαύμαζε καὶ συνέχαιρε, καὶ ἔκανε ἐπίδειξη ἀρετῆς σὲ ὅσους τὸν ἄκουγαν. Ὤ, ἡ ὑπερηφάνεια! Τί κατάντημα εἶναι, τί ἀσχημοσύνη! Πῶς μᾶς ἀπογυμνώνει ἀπὸ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ καὶ ἀχρηστεύει τοὺς κόπους ποὺ ἔχουμε καταβάλει γιὰ τὴν ἀρετή!
3. Ὁ ταπεινὸς Τελώνης
Ἀντίθετα ὁ Τελώνης δὲν ἀσχολεῖτο μὲ κανέναν ἄλλον. Ἔβλεπε μέσα του, στὴν καρδιά του τὴν βεβαρημένη μὲ πολλὰ ἁμαρτήματα. Εἶχε δὲ τόση συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός του, ὥστε «οὐκ ἤθελε», δὲν ἤθελε νὰ σηκώσει ὄχι τὰ χέρια του ἀλλὰ οὔτε τὰ μάτια του στὸν οὐρανό, καὶ χτυποῦσε τὸ στῆθος του ποὺ περιέκλειε τὴν ἀκάθαρτη καρδιά του, ἐπαναλαμβάνοντας ἕναν μόνο λόγο: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Θεέ, σπλαχνίσου καὶ συγχώρησέ με τὸν ἁμαρτωλό.
Σᾶς διαβεβαιώνω, εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι αὐτός, ὁ Τελώνης, ὁ μεγάλος ἁμαρτωλός, γύρισε στὸ σπίτι του ἀθωωμένος καὶ δίκαιος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καὶ ὄχι ὁ Φαρισαῖος. Διότι καθένας ποὺ ὑψώνει τὸν ἑαυτό του, θὰ ταπεινωθεῖ ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ θὰ κατακριθεῖ, ἐνῶ ὅποιος ταπεινώνει τὸν ἑαυτό του, θὰ ὑψωθεῖ καὶ θὰ τιμηθεῖ ἀπὸ τὸν Θεό.
«Ρήματα πράγματα ἐνίκησαν», θαυμάζει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος1. Τὰ λόγια νίκησαν τὰ ἔργα! Τὰ λόγια τῆς εἰλικρινοῦς συντριβῆς τοῦ Τελώνη νίκησαν τὰ ἔργα, τοὺς πολλοὺς κόπους τῆς – φαινομενικῆς οὐσιαστικά – εὐσέβειας τοῦ Φαρισαίου. Μόνη ἡ ταπεινοφροσύνη ἑλκύει τὸ ἔλεος καὶ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ, μᾶς ἀνοίγει τὸν οὐρανό, μᾶς εἰσάγει στὸν Παράδεισο· ἐνῶ χωρὶς αὐτὴν οἱ κόποι τῆς ἀσκήσεως εἶναι μάταιοι.
4. Ἀγώνας μὲ ταπείνωση
Ἀπὸ τὰ παραπάνω εἶναι δυνατὸν νὰ διερωτηθεῖ κανείς: Δηλαδὴ νὰ μὴν ἀσκούμαστε στὴν ἀρετή; Τὴν ἀπάντηση μᾶς τὴν δίνει ἕνα τροπάριο ἀπὸ τὸν Κανόνα τῆς σημερινῆς Κυριακῆς:
«Τοῦ Φαρισαίου τὰς ἀρετὰς σπεύσωμεν μιμεῖσθαι, καὶ ζηλοῦν τὴν τοῦ Τελώνου ταπείνωσιν, τὸ ἐν ἑκατέροις μισοῦντες ἄτοπον, ἀπόνοιαν καὶ λύμην τῶν παραπτώσεων»2.
Ἂς ἀγωνισθοῦμε νὰ μιμηθοῦμε τὶς ἀρετὲς τοῦ Φαρισαίου καὶ νὰ μιμηθοῦμε τὴν ταπεινοφροσύνη τοῦ Τελώνη· νὰ ἀποστραφοῦμε τὴν ἐκτροπὴ τοῦ καθενός, τοῦ μὲν τὴν ὑπερηφάνεια, τοῦ δὲ τὴ ζημία ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες.
Ἡ Ἐκκλησία τὴν περίοδο τοῦ Τριωδίου μᾶς καλεῖ σὲ ἀγώνα, ἀλλὰ ἐξαρχῆς μᾶς διαφωτίζει ὅτι ὡς ἀσφαλὲς θεμέλιο στὴν προσπάθειά μας αὐτὴ πρέπει νὰ βάλουμε τὴν ταπείνωση. Νὰ δώσει ὁ Κύριος σὲ ὅλους μας φιλότιμη ἀγωνιστικότητα μὲ ταπεινὸ φρόνημα.
1. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Περὶ μετανοίας ὁμιλία β´, PG 49, 290.
2. Τριῴδιον, Κυριακὴ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, Κανών, τροπάριον ε´ ᾠδῆς.
