ΘΕΜΑ: Ἅγιε Γρηγόριε, πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν καί τοῦ Ἔθνους μας
ΕΒΔΟΜΑΔΑ: 8-14 Νοεμβρίου 2021
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: Περιοδικό «Πρός τή Νίκη», ἀφιερωματικό τεῦχος, Νοέμβριος 2021.
Μεταφορτώσεις
|
Θέμα για τους κυκλάρχες
|
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Στά πλαίσια τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν διακοσίων χρόνων ἀπό τήν Ἐθνική Παλιγγενεσία τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 ἀφιερώσαμε μέσα στό 2021 τρία θέματα τῶν Φιλικῶν Κύκλων: Τό θέμα: «Ἀπ᾿ τῶν προγόνων τό κρασί», τό θέμα «Ἡ σημαία τοῦ σταυροῦ» καί τό θέμα: «Οἱ νέοι στόν ἀγώνα τῆς Ἐλευθερίας». Σήμερα θά ἀφιερώσουμε κι ἕνα τέταρτο θέμα, τό ὁποῖο ἀναφέρεται στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Ε΄, ἀντλώντας ὑλικό ἀπό τό ἀφιερωματικό τεῦχος, Νοέμβριος 2021, τοῦ Περιοδικοῦ «Πρός τή Νίκη».
Ὁ βίος τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου τοῦ Ε΄
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ γεννήθηκε στή Δημητσάνα τῆς Πελοποννήσου τό 1746 ἀπό φτωχούς ἀλλά εὐσεβεῖς γονεῖς, τόν Ἰωάννη καί τήν Ἀσημίνα, οἱ ὁποῖοι τόν ἀνέθρεψαν «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου» (Ἐφ. ς΄ 4). Ὁ Γεώργιος (αὐτό ἦταν τό βαπτιστικό του ὄνομα) ὅταν ἦταν μικρός, ἔβοσκε τά πρόβατα τοῦ πατέρα του ὡς μεγαλύτερος ἀπό τ᾿ ἀδέλφια του στίς πλαγιές τοῦ ὄρους Μαινάλου τῆς Ἀρκαδίας. Ἀλλά ἐπειδή ξεχώριζε γιά τά πολλά χαρίσματά του καί εἶχε πόθο νά μάθει γράμματα, οἱ γονεῖς του τόν ἔστειλαν στή Σχολή τῆς Δημητσάνας, πού λειτουργοῦσε στήν ἱστορική Μονή τοῦ Φιλισόφου. Μετά τή Σχολή τῆς Δημητσάνας συνέχισε γιά δύο χρόνια τίς σπουδές του στήν Ἀθήνα, κατόπιν γιά πέντε χρόνια στό περιώνυμο Γυμνάσιο τῆς Σμύρνης, τό «Εὐαγγελικόν φροντιστήριον». Τέλος ὁλοκλήρωσε τίς σπουδές του στήν περίφημη Πατμιάδα Σχολή.
Ἡ κλήση τοῦ Θεοῦ γιά τή μοναχική ζωή βρῆκε ἀνταπόκριση στήν καλοδιάθετη ψυχή του. Στήν Ἱερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Στροφάδων (οἱ Στροφάδες εἶναι δύο πανέμορφα νησάκια κοντά στήν Ζάκυνθο), ἐκάρη μοναχός μέ τό ὄνομα Γρηγόριος. Ἀργότερα χειροτονήθηκε ἀπό τόν Μητροπολίτη Σμύρνης Προκόπιο Ἱεροδιάκονος καί Ἱερομόναχος. Ὡς Πρωτοσύγκελλος στή συνέχεια πρόσφερε τίς ὑπηρεσίες του στήν ἱερά Μητρόπολη Σμύρνης.
Τό 1785 ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος ἐξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καί Μητροπολίτης Σμύρνης ἐξελέγη κατά θεία Πρόνοια ὁ Γρηγόριος.
Ἡ ἐκλογή του γέμισε μέ ἐλπίδες τούς Σμυρναίους, πού δικαιώθηκαν στά 12 χρόνια τῆς ποιμαντορίας του. Ἀρχική μέριμνά του ἡ ἀνοικοδόμηση ἱερῶν Ναῶν, μά προπάντων ἡ οἰκοδομή τῶν ζωντανῶν ναῶν, τῶν ψυχῶν τοῦ ποιμνίου του. Παρά τίς σπουδαῖες ὑποχρεώσεις του, κάλεσε στή Σμύρνη τούς γέροντες γονεῖς καί τά ἀδέλφια του, γιά νά τούς περιθάλψει. Γιά τούς ἄπορους Δημητσανίτες μαθητές χρηματοδότησε τήν ἀνέγερση ὀκτώ δωματίων στήν ἐντόπια Σχολή.
Τό 1797 ἐξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὡς Γρηγόριος ὁ Ε΄, καί ὑπηρέτησε ὑποδειγματικά τό δοῦλο Γένος ἑξήμισι περίπου χρόνια σέ τρεῖς πατριαρχίες: 1797-1798, 1806-1808 καί 1818-1821. Ἦταν ἀσκητικός, σεμνός, φιλάνθρωπος, ἐλεήμων, ὀξυδερκής καί δραστήριος, ξεχωριστός γιά τή θεολογική συγκρότηση καί τό ἦθος του, διεισδυτικός στά κρίσιμα διλήμματα τῆς ἐποχῆς του. Εἶχε ἐξαίρετο χάρισμα παραμυθίας καί προστασίας τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, ἐπιμελήθηκε δέ τήν πνευματική καλλιέργεια κλήρου καί λαοῦ, τή φιλανθρωπία, τήν ἀνακαίνιση τοῦ Πατριαρχείου καί τήν ἐπαναλειτουργία ἑλληνικοῦ τυπογραφείου.
Οἱ Τοῦρκοι δέν ἔβλεπαν μέ καλό μάτι τή δραστηριότητα πού ἀνέπτυσσε καί μετά ἀπό ἑνάμιση χρόνο ποιμαντορίας, μέ βεζυρικό διάταγμα, τόν ἐξόρισαν στό Ἅγιον Ὄρος. Ἐκεῖ ἔζησε τήν ἀγαπημένη του ἄσκηση καί ἡσυχία σέ κελλίον τῆς ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων. Μετά ἀπό ἑπτά ἔτη ἐξορίας ἀνακλήθηκε στήν Πατριαρχεία, ἀλλά πολύ σύντομα μέ νέο βεζυρικό διάταγμα τόν ἐξόρισαν γιά ἄλλα δέκα χρόνια στόν Ἄθωνα. Στά τέλη τοῦ 1918 ἀνακλήθηκε γιά δεύτερη φορά στήν Πατριαρχεία. Ὁ βασανισμένος λαός τῆς Πόλης ὑποδέχθηκε μέ χαρά καί ἐνθουσιασμό τόν γέροντα πιά καί ταλαιπωρημένο Πατριάρχη του. Κι αὐτός μέ τή σύνεση πού τόν διέκρινε ὑπηρετοῦσε θυσιαστικά τό ποίμνιό του καί ἐνίσχυε οἰκονομικά τή Φιλική Ἑταιρεία πού προετοίμαζε μυστικά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Καθιέρωσε τό «Κιβώτιο τοῦ Ἐλέους», τό ὁποῖο δεχόταν γενναῖες εἰσφορές ἀπό Ἀρχιερεῖς ἀλλά καί μεγιστάνες. Τό 1/3 τῶν ἐσόδων προοριζόταν γιά τούς πτωχούς καί τά ὑπόλοιπα γιά τόν μεγάλο σκοπό.
Μετά τήν ἐπανάσταση στίς Παραδουνάβιες ἡγεμονίες καί γιά νά ἀποσοβηθεῖ ἡ σφαγή τοῦ ποιμνίου του, ὑπάκουσε στή διαταγή τοῦ Σουλτάνου πού τοῦ ζήτησε νά ἀφορίσει τόν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη, γιά νά μήν ἐπεκταθεῖ ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση, ἀλλά νά σβήσει στό ξεκίνημά της.
Δέν ἄργησαν νά φθάσουν στήν Πόλη τά μαντάτα καί γιά τήν Ἐπανάσταση στόν Μοριά. Τήν Κυριακή τῶν Βαΐων, καθώς μοίραζε τά Βάγια, πληροφορήθηκε ὅτι γενίτσαροι εἰσῆλθαν μέ ἀλαλαγμούς σέ Ναό βεβηλώνοντας τά Ἅγια. «Ἀρχαί ὠδίνων», προφήτευσε, καί στήν προτροπή νά φυγαδευθεῖ, ἀπάντησε: «…Μή θέλετε νά σωθῶ. Ἡ ὥρα τῆς φυγῆς μου θά ἦταν ἡ ἀρχή τῆς σφαγῆς στήν Χριστιανοσύνη. Εἶμαι Πατριάρχης, γιά νά σώσω τόν λαόν μου κι ὄχι νά τόν ρίξω στά χέρια τῆς γενιτσαριᾶς… Ὁ θάνατός μου θά χρησιμεύσει περισσότερον ἀπ’ ὅτι… ἡ ζωή μου. Σήμερον (Κυριακή τῶν Βαΐων) θά φάγωμεν ἰχθεῖς, ἀλλά μετά τινας ἡμέρας …οἱ ἰχθεῖς θά μᾶς φάγωσιν…».
Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι τό χάραμα τῆς Μ. Δευτέρας, ἐνώπιον κάποιων ἀπό τούς Ἀρχιερεῖς, στόν Ναό τοῦ Πατριαρχείου δακρυσμένος ἔλυσε τόν ἀφορισμό καίγοντάς τον. Μιά φωτεινή μορφή σέ ὅραμα, ὅπως τούς ἀπεκάλυψε, τοῦ σύστησε νά εὐλογήσει ἐκείνους πού ἀφόρισε καί νά ἑτοιμασθεῖ γιά τό μαρτύριο.
Τήν ἑβδομάδα τῶν Παθῶν ὁ «μυστικός ἀρχηγός» τῆς Ἐπαναστάσεως καί ὁ «μεγαλύτερος προδότης», ὅπως τόν ἀποκαλοῦσαν οἱ Ὀθωμανοί, συνοδοιπορεῖ μέ τόν Κύριό του πρός τόν Γολγοθά του. Τή νύχτα τοῦ Μ. Σαββάτου ἀγρυπνεῖ καί προσεύχεται. Ξημερώνει Πάσχα, 10 Ἀπριλίου 1821. Τρεῖς χιλιάδες στρατός περιζώνει τό Πατριαρχεῖο. Ὁ Πατριάρχης λειτουργεῖ, μνημονεύει ἐχθρούς καί φίλους καί μέ δάκρυα δίνει τόν τελευταῖο ἀσπασμό στούς συλλειτουργούς του.
Τό μεσημέρι τοῦ προαναγγέλλουν τήν ἐπίσκεψη τοῦ Μεγάλου Διερμηνέα. Ἀντί γιά ἐκεῖνον, ὑποδέχεται ἀξιωματοῦχο μουσουλμάνο, ὁ ὁποῖος τοῦ ζητεῖ νά τόν ἀκολουθήσει στήν Πύλη τοῦ Πατριαρχείου, ὅπου στήνουν ἀγχόνη γιά νά τόν κρεμάσουν. Τή στιγμή ἐκείνη πέφτει ἀπό τό κεφάλι του τό ἐπανωκαλύμμαυχο, σάν γιά νά δώσει τή θέση του στό στεφάνι τοῦ μαρτυρίου.
Ὁ Ἐθνοϊερομάρτυρας εὐλογεῖ τόν λαό του κι ἀναφωνεῖ: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, δέξαι τό πνεῦμα μου». Οἱ δήμιοι περνοῦν τή θηλιά στό λαιμό του. «Ἀπ᾿ ἄκρη σ᾿ ἄκρη χαλασμός, κρεμοῦν τόν Πατριάρχη». Πόνος καί κλαυθμός πολύς στίς καρδιές τῶν Χριστιανῶν. Τό σῶμα τοῦ Ἱερομάρτυρα μένει στήν ἀγχόνη γιά τρεῖς ἡμέρες. Πλῆθος Ὀθωμανῶν πλησιάζουν∙ μέ περιέργεια, μέ ἐμπάθεια, κάποιοι μέ σεβασμό. Μεταμφιεσμένος καί ὁ Σουλτάνος περνᾶ ἀπό μακριά, ἐνῶ ὁ μέγας Βεζύρης σκυθρωπός ψιθυρίζει: «ὤ, τῆς ἀδικίας».
Μετά τόν κατεβάζουν ἀπό τήν ἀγχόνη, τόν ἀπογυμνώνουν καί τόν παραδίδουν σέ τρεῖς Ἑβραίους, οἱ ὁποῖοι τόν σέρνουν στούς δρόμους μέχρι τήν ἀποβάθρα τοῦ Φαναρίου φωνάζοντας: «Ταῦτα πάσχουσι οἱ ἐχθροί τοῦ Σουλτάνου». Κατόπιν δένουν τόν νεκρό Πατριάρχη μέ τρεῖς μεγάλες πέτρες καί τόν βυθίζουν στόν Κεράτιο κόλπο. Μετά ἀπό τρεῖς ἡμέρες, τό βράδυ τοῦ Σαββάτου τοῦ Θωμᾶ, τό σεπτό λείψανό του, μέ θαυμαστό τρόπο πλέει πρός τόν Γαλατά, ἀπ᾿ ὅπου ἀναχωροῦσαν ἑλληνικά πλοῖα γιά τήν Ὀδησσό. Μές᾿ στό σκοτάδι τῆς νύχτας ἀνασύρεται ἀπό τό καράβι «Ἅγιος Νικόλαος» τοῦ Κεφαλλονίτη καπετάν Νικόλα Σκλάβου, ἀναγνωρίζεται ἀπό τόν πρωτοσύγγελο Σωφρόνιο, ὁ ὁποῖος κρυβόταν στό ἴδιο πλοῖο, καί μεταφέρεται στήν Ὀδησσό, ὅπου ἐναφιάζεται μεγαλοπρεπῶς στόν Ἱερό Ναό της Ἁγίας Τριάδος.
Τό 1871 – πενήντα χρόνια μετά τό φρικτό μαρτύριό του – τό ἱερό λείψανό του μεταφέρεται στόν Μητροπολητικό Ναό Ἀθηνῶν καί τό 1921 – ἑκατό χρόνια μετά – γίνεται ἡ ἁγιοκατάταξή του. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στίς 10 Ἀπριλίου.
Διδάγματα ἀπό τόν βίο καί τό μαρτύριο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε΄
α) Ἦταν σπλαχνικός Ἱεράρχης.Ὅλους τούς σπλαχνιζόταν, συγκατέβαινε στίς ἀνάγκες τους, τούς παρηγοροῦσε. Ἐξαιρετικά ἀφιλοχρήματος, ἐλεοῦσε τόν κάθε κατατρεγμένο πού κατέφευγε κοντά του. Εἴτε χήρα φτωχή ἦταν εἴτε ἄπορος πατέρας, ἤ ἀσθενής, ἤ ἀπροστάτευτος, ἤ φυλακισμένος, πρῶτος ὁ Πατριάρχης ἔδινε τό παράδειγμα τῆς ἐλεημοσύνης καί μετά προέτρεπε καί τούς ἄλλους. Ὅλα τά εἰσοδήματα τοῦ Πατριαρχείου, ἐκτός ἀπό τά ἀπολύτως ἀναγκαῖα γιά τή συντήρησή τους, τά ἔδινε στούς φτωχούς. Τό ἄρθρο: «Ἕνας σπλαχνικός Ἱεράρχης» τοῦ ἀφιερωματικοῦ τεύχους τοῦ «Πρός τή Νίκη» ἔχει πολλά συγκινητικά περιστατικά. Νά τά διαβάσουμε καί νά τά σχολιάσουμε.
β) Θυσιάστηκε ὑπέρ τοῦ ποιμνίου του. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ ἦταν Ποιμένας ἀληθινός, πού ἤξερε νά θυσιάζεται ὑπέρ τοῦ ποιμνίου του, ἐφαρμόζοντας τούς θείους λόγους τοῦ Κυρίου μας: «Ὁ ποιμήν ὁ καλός τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβάτων (Ἰω. ι΄ 11). Τό ἄρθρο: «Γραφές καί ρήσεις τοῦ Ἐθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄» τοῦ ἀφιερωματικοῦ τεύχους τοῦ «Πρός τή Νίκη» ἔχει τρία πολύ συγκινητικά συμβάντα πού ἀποδεικνύουν ὅτι θυσιαζόταν ὑπέρ τοῦ ποιμνίου του. Νά τά διαβάσουμε καί νά τά σχολιάσουμε.
γ) Πρωτομάρτυρας τῆς ἐθνεγερσίας. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄ ὑπῆρξε κορυφαῖος ἱερός βωμός μαρτυρίου καί θυσίας. Οἱ Τοῦρκοι τόν κρέμασαν γιά νά κάμψουν τό ἠθικό τῶν Ἑλλήνων καί νά σβήσει ἡ Ἐπανάσταση στό ξεκίνημά της. Ἀλλά πέτυχαν τό ἀκριβῶς ἀντίθετο: Τό αἷμα τῆς θυσίας του πότισε τό δένδρο τῆς Ἐλευθερίας καί ἔφερε καρπούς. Οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες ἐνισχύθηκαν ἀπό τό μαρτύριο τοῦ Ποιμενάρχη τους καί πολέμησαν μέ τήν εὐχή του «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν ἐλευθερία». Εἶναι πέρα γιά πέρα ἀληθινή ἡ ὁμολογία τοῦ πολιτικοῦ Σπυρίδωνος Τρικούπη στή βουλή τῶν Ἑλλήνων τῆς 3ης Αὐγούστου τοῦ 1864: «Ἡ ἀνεξαρτησία τῆς Πατρίδος ἐγράφη τό 1821. Καί θέλετε νά σᾶς εἴπω ποίαν ἡμέραν; Ἐγράφη κατά τήν ἡμέραν, καθ᾿ ἥν ὁ μέγας ποιμενάρχης τῶν Ὀρθοδόξων λαῶν, ἐξερχόμενος ἀπό τά Ἅγια τῶν ἁγίων ἐκρεμάσθη… Καί θέλετε νά σᾶς εἴπω ποῦ ἐγράφη; Ἐν ταῖς καρδίαις σας. Καί διά ποίας ὕλης ἐγράφη; Διά τοῦ αἵματος τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε΄».
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ (προσευχή)
«Ἅγιε Γρηγόριε, σύ πού θυσιάστηκες γιά τήν ἐλευθερία τῆς Πατρίδος, σκέπε καί φρούρει, Δέσποτα, τό γένος τῶν Ἑλλήνων»!
ΣΥΝΘΗΜΑ
«Ἅγιε Γρηγόριε, πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν καί τοῦ Ἔθνους μας»
Ἀπολυτίκιο Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου τοῦ Ε΄, Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Ἦχος α΄. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Δημητσάνης τόν γόνον, Βυζαντίου τόν πρόεδρον, καί τῆς Ἐκκλησίας ἁπάσης, γέρας θεῖον καί καύχημα. Γρηγόριον τιμήσωμεν πιστοί, ὡς Μάρτυρα Χριστοῦ πανευκλεῆ, ἵνα λάβωμεν πταισμάτων τόν ἱλασμόν, παρά Θεοῦ κραυγάζοντες∙ Δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σέ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐν εὐκλείᾳ οὐρανῶν, δοξάσαντί σε Ἅγιε.
Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Τά Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2253/15 /11/ 2021, (τό Εὐαγγέλιο τῆς Κυριακῆς).
