Μεταφορτώσεις
|
Θέμα για τους κυκλάρχες
|
Οἱ Μακαρισμοί, τούς ὁποίους συμμελετοῦμε φέτος, προχωροῦν βαθμιδωτά συνδεδεμένοι ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον. Εἴδαμε ἤδη πῶς συνδέεται τό πένθος μέ τήν ταπεινοφροσύνη. Στήν παρούσα συμμελέτη μας θά δοῦμε μία ἀρετή τῆς ὁποίας, ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, «μήτηρ» εἶναι «ἡ τῆς ταπεινοφροσύνης κατάστασις» (ΕΠΕ 8, 158). Πρόκειται γιά τήν πραότητα.
Μελέτη περικοπῆς· Ματθ. ε´ 5.
1. Ποιούς μακαρίζει μέ τόν Μακαρισμό αὐτόν ὁ Κύριος; Τούς ἀνθρώπους ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἐπιβάλλονται στόν ἑαυτό τους καί δέν θυμώνουν. Ἄς δοῦμε λοιπόν ποιοί εἶναι οἱ πραεῖς καί τί εἶναι πραότητα. Στό Ὑπόμνημα, ἀναφέρει ὁ ἀείμνηστος Π. Ν. Τρεμπέλας, ὅτι πραεῖς ἄνθρωποι εἶναι οἱ «ἐπιεικεῖς καί ἡμέρως πρός τούς πλησίον φερόμενοι, μεθ᾿ ὑπομονῆς δέ τάς τῶν πλησίον ὕβρεις καί προσβολάς φέροντες, οἱ ἥσυχοι, οἱ ὑπομονητικοί». «Πραεῖς εἶναι οἱ… ἥπιοι… οἱ ἀόργητοι, οἱ μή καταλαμβανόμενοι ἀπό θυμόν καί ὀξυχολίαν· οἱ μή εὐερέθιστοι, οἱ μή ἔχοντες στήν ψυχήν τους χολήν πικρίας, ἐριστικότητος, φιλονείκου τάσεως» (π. Σεραφείμ). Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» γράφει ὅτι «πραότης ἐστίν, ἀκίνητος ψυχῆς κατάστασις, ἐν ἀτιμίαις καί εὐφημίαις ὡσαύτως ἔχουσα». Κορυφώνεται δέ ἡ ἀρετή αὐτή, προσθέτει, ὅταν «καί παρόντος τοῦ ἐρεθίζοντος γαληνῶς τῇ καρδίᾳ καί ἀγαπητικῶς πρός αὐτόν διάκειται» ἡ ψυχή μας (Λόγ. Η´, § γ´, ιε´).
2. Μήπως ὅμως ἡ κατάσταση αὐτή εἶναι ἀναισθησία; Αὐτό μακαρίζει ὁ Θεάνθρωπος Κύριός μας ἐδῶ; Μακαρίζει τούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἐκ φύσεως ἀσθενικό χαρακτήρα καί δέν ἔχουν εὐαισθησία πρός τήν ἁμαρτία καί εἶναι ἀπαθεῖς; Ὄχι ἀσφαλῶς! Μακαρίζει ὅσους ἀγωνίζονται στόν ἑαυτό τους καί σβήνουν τή φωτιά τοῦ θυμοῦ μέσα τους. Ὅσους ἀντιμετωπίζουν «μέ ὑπομονήν καί ἀταραξίαν τάς φωνάς, τάς ὕβρεις, τάς προκλήσεις τῶν ἄλλων» (π. Σεραφείμ). Ἔχουν καί αὐτοί μέσα τους τόν θυμό, ἀλλά τόν δαμάζουν. «Τοῦτό δέ ἐστι πραότης», γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, «ἡ πρός τάς τοιαύτας τῆς φύσεως ὁρμάς βραδεῖά τε καί δυσκίνητος ἕξις» (ΕΠΕ 8, 154). Πραότητα εἶναι τό νά συγκρατεῖς τόν ἑαυτό σου καί νά μήν προχωρεῖς σέ ὀξεῖες ἀντιδράσεις μέ λόγια καί ἔργα ἐναντίον κάποιου, ὁ ὁποῖος σέ προσέβαλε ἤ σέ ζημίωσε μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλον τρόπο, ἀλλά νά μένεις ἤρεμος καί αὐτοκυριαρχημένος.
3. Εἶναι δεῖγμα δυνατοῦ ἤ ἀδύνατου χαρακτήρα ἡ πραότητα; Θά τό καταλάβουμε, ἐάν σκεφθοῦμε τί εἶναι ὁ θυμός. «Μανία τίς ἐστιν ὀλιγοχρόνιος ὁ θυμός», ἔλεγε ὁ Μ. Βασίλειος (ΕΠΕ 6, 160). Ὁ ἀδελφός του ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης πρόσθετε ὅτι ὁ θυμώδης ἄνθρωπος γίνεται σάν ἄγριο θηρίον (ΕΠΕ 8, 158). Ὁ ἱερός Χρυσόστομος σημειώνει ὅτι ὁ θυμός εἶναι «ὁρμή ἄλογος» πού παρασύρει τά πάντα στό πέρασμά της (ΕΠΕ 15, 496). Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» γράφει ὅτι ὁ θυμός εἶναι «φλογός ἔξαψις συντόμως ὑπό σφοδροῦ πνεύματος ἀναπτομένη», ἡ ὁποία κατακαίει «τόν ἀγρόν τῆς καρδίας» (Λογ. Η´, § ι´). Τί σημαίνουν αὐτοί οἱ πατερικοί χαρακτηρισμοί γιά τόν θυμό; Ὅτι γιά νά δαμασθεῖ αὐτό τό ἰσχυρότατο πάθος, χρειάζεται δύναμη ἰσχυρή. Χωρίς αὐτή τή δύναμη, δέν εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξει πραότητα. Ἡ πραότητα ἑπομένως δέν εἶναι δεῖγμα ἀδύνατων, ἀλλά δυνατῶν ψυχικά ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι μποροῦν καί ἐπιβάλλονται στόν ἑαυτό τους καί νικοῦν τήν ὁρμή τοῦ θυμοῦ, πού δέν εἶναι καθόλου εὐκαταφρόνητη. Εἶναι δέ ἀσφαλῶς γνωστό ὅτι ὑπῆρξαν στήν Ἱστορία μεγάλοι, δυνατοί, ἄνδρες, οἱ ὁποῖοι παρασύρονταν ἀπό τήν ὁρμή τοῦ θυμοῦ καί ἐνῶ εἶχαν νικήσει πολλούς ἐχθρικούς στρατούς, νικώνταν οἱ ἴδιοι ἀπό τόν θυμό τους.
4. Πῶς εἶναι δυνατόν νά γίνει κτῆμα μας ἡ πραότητα; Πῶς δέν θά μᾶς νικᾶ ἡ ὀργή; Ὡραιότατα ἀπαντᾶ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος: «Πόθεν δέ γένοιτο ἄν ἡμῖν αὕτη ἡ πραότης; Ἄν τάς ἁμαρτίας ἡμῶν λογιζώμεθα συνεχῶς, ἄν πενθῶμεν, ἄν δακρύωμεν… ἔνθα γάρ ἄν ᾖ πένθος, ὀργήν εἶναι ἀμήχανον (=ἀδύνατο)· ἔνθα λύπη, πᾶσα ἐκποδῶν (=διώκεται καί φεύγει) ὀργή· ἔνθα συντριβή διανοίας, οὐδείς παροξυσμός» (ΕΠΕ 14, 132). Γι᾿ αὐτό, ὅπως ἀνεφέραμε στήν ἀρχή, ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ὀνόμασε τήν ταπεινοφροσύνη μητέρα τῆς πραότητας. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Μακαρισμός τῶν πραέων ἀκολουθεῖ μετά τούς Μακαρισμούς τῶν ταπεινοφρόνων καί τῶν κατά Θεόν πενθούντων. Ἄριστο συνδυασμό ταπεινοφροσύνης καί πραότητας μᾶς προβάλλει ὁ Θεάνθρωπος μέ τούς αἰώνιους λόγους Του: «Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ ὅτι πρᾷός εἰμι καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. ια´ 29). Ἐννοεῖται βεβαίως ὅτι ὅλα αὐτά ἐπιτυγχάνονται μέ τή Χάρι τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐνισχύει καί βοηθεῖ τούς δικούς μας ἀγῶνες μέ τά ἱερά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας καί μᾶς χαρίζει τελικά τόν γλυκύ καρπό τῆς πραότητος (βλ. Γαλ. ε´ 22-23).
5. Εἶναι βασική ἀρετή γιά τή ζωή μας ἡ πραότητα; Ἀσφαλῶς καί ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ. Βασική καί πολύ ἀπαραίτητη. Πῶς τό ἐννοεῖτε αὐτό ὡς πρός τήν οἰκογενειακή, τήν ἐπαγγελματική καί κοινωνική γενικά ζωή μας; Χωρίς πραότητα δέν μπορεῖ νά σταθεῖ οἰκογένεια καί νά χαίρονται τά μέλη της. Γιατί; Διότι ὁ πράος ἄνθρωπος δέν ἐπιμένει στή γνώμη του, δέν ἐξάπτεται, εἶναι ἐπιεικής στά τυχόν σφάλματα τῶν ἄλλων καί προλαμβάνει τίς ἐξάψεις, σβήνει τήν πυρκαγιά τοῦ θυμοῦ, ἐξαιτίας τοῦ ὁποίου τρίζουν τά θεμέλια τῆς οἰκογένειας. Ἐξαιτίας τοῦ θυμοῦ, γράφει ὁ Μ. Βασίλειος, «ἀδελφοί μέν τῆς φύσεως (=συγγενείας) ἠγνόησαν, γονεῖς δέ καί τέκνα τῆς φύσεως ἐπελάθοντο». Τά πάντα χωλαίνουν καί ἀνατρέπονται, ὅταν λείπει ἡ πραότητα. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν χῶρο τῆς ἐργασίας καί συνεργασίας μέ τούς ἄλλους καί γιά τήν κοινωνία. (Ἄς ποῦν τίς σχετικές ἐμπειρίες τους τά μέλη).
6. Ἄς ἔλθουμε τώρα καί στήν ἀμοιβή πού ἐπιφυλάσσεται στούς πράους ἀνθρώπους. Ὡς πρός τήν ἀμοιβή αὐτή τί θά μπορούσαμε νά ποῦμε σέ ὅσους λένε ὅτι οἱ Μακαρισμοί μᾶς κάνουν, κατά κάποιον τρόπο, ὠφελιμιστές, συμφεροντολόγους καί χρησιμοθήρες, ἀνθρώπους δηλαδή πού ἐργάζονται τήν ἀρετή γιά τήν ἀμοιβή; Προτιμότερο νά θεωρηθοῦμε χρησιμοθῆρες, παρά νά διαλυθεῖ ἡ οἰκογένειά μας καί νά μήν μποροῦμε νά συνεργασθοῦμε μέ τούς ἄλλους στήν ἐργασία μας καί νά συζήσουμε μαζί τους στή γειτονιά μας κ.λπ. ἐξαιτίας τοῦ πάθους τοῦ θυμοῦ καί τῆς ἐλλείψεως τῆς πραότητος. Ὅσοι μᾶς θεωροῦν τυχόν χρησιμοθῆρες καί «ὑποκρίνονται ὅτι ἐπιζητοῦν ὑπερτελείαν τάχα ἠθικήν – τό καλόν διά τό καλόν – ἄσχετον μέ Θεόν καί Θρησκείαν καί ἀμοιβήν» (π. Σεραφείμ), πετοῦν στά σύννεφα. Εἶναι ἐπηρεασμένοι ἀπό τά ἀκάθαρτα πνεύματα, τούς δαίμονες, οἱ ὁποῖοι διασχίζουν τούς αἰθέρες. Ἄς ἔχουμε ἐμεῖς τήν ἠρεμία μας, τήν εἰρηνική ζωή μας ἐδῶ, ἄς εἰσέλθουμε καί στή χαρά τοῦ Παραδείσου, καί ἄς λένε ὅ,τι θέλουν οἱ ἄπιστοι, οἱ ὁποῖοι τολμοῦν νά κρίνουν καί νά ἀμφισβητοῦν τούς λόγους τοῦ αἰώνιου καί ἀλάθητου Διδασκάλου Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος μιλᾶ γιά ἀμοιβή σέ κάθε Μακαρισμό.
Ποιά εἶναι λοιπόν ἡ ἀμοιβή τῶν «πραέων»; Τί λέει ἡ ἑρμηνεία; «Αὐτοί θά λάβουν ὡς κληρονομίαν ἀπό τόν Θεόν τήν γῆν τῆς ἐπαγγελίας καί θά ἀπολαύσουν ἀπό τήν παροῦσαν ζωήν τά ἀγαθά τῆς οὐρανίου κληρονομίας». Νά προσέξουμε καλύτερα τή βεβαίωση αὐτή τοῦ Κυρίου. Ποιά εἶναι αὐτή ἡ Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας πού θά κληρονομήσουν οἱ πράοι; Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης γράφει ὅτι μέ τήν πραότητα ἐδῶ στόν κόσμο «ὁ ἤρεμός τε καί ἡσύχιος κατορθοῦται βίος» καί τελικά «καί οὐρανίας γῆς κληρονομία, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (ΕΠΕ 8, 160).
Στό Ὑπόμνημα ἀναφέρει ὁ καθηγητής Π. Ν. Τρεμπέλας τήν ἑξῆς γνώμη: «Εἰς πάντας τούτους αἱ οὐράνιοι εὐλογίαι συνυπονοοῦσιν ἀμοιβαίως καί τάς ἐπιγείους». Πῶς ἀντιλαμβάνεσθε αὐτή τή γνώμη; Ὅτι ἤδη ἀπό τήν παρούσα ζωή γεύεται ὁ ἄξιος μακαρισμοῦ ἄνθρωπος καί ἐν προκειμένῳ ὁ πράος, τή χαρά τῆς ἐπουράνιας Βασιλείας. Ἐδῶ στή γῆ βεβαίως ἐν μέτρῳ, διότι ζοῦμε ἐν μέσῳ τοῦ ἁμαρτωλοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος «ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (Α´ Ἰω. ε´ 19). Αἰσθάνεται δέ καί τήν προστασία τοῦ Θεοῦ καί εἰρηνεύει, δέν ἀνησυχεῖ γιά τίποτε (βλ. Ψαλ. ρμς´ [146] 6). Στούς οὐρανούς ὅμως θά ἀπολαύσει ἀπολύτως καί σέ τέλειο βαθμό τήν εὐφροσύνη καί εἰρήνη πού ὑπόσχεται ὁ Θεός.
Ὡς πρός τίς λέξεις «κληρονομήσουσι τήν γῆν», νά προσθέσουμε ὅτι ὅταν ἔλεγαν «γῆ» οἱ Ἑβραῖοι, ἐννοοῦσαν ὡς Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας τήν Χαναάν, τήν ὁποία τούς ὑποσχέθηκε ὁ Θεός ὅτι θά τήν κληρονομήσουν, ὅταν τούς ἔβγαλε ἐλεύθερους ἀπό τή δουλεία τῆς Αἰγύπτου. Γιά ἐμᾶς τούς Χριστιανούς ὅμως «γῆ τῆς ἐπαγγελίας» εἶναι ἡ ἐπουράνια Ἱερουσαλήμ, δηλαδή ὁ Παράδεισος (βλ. καί Ἑβρ. ια´ 9-10).
ΣΥΝΘΗΜΑ: Μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοί κληρονομήσουσιν τήν γῆν» (Ματθ. ε΄ 5).
