Μεταφορτώσεις
|
Θέμα για τους κυκλάρχες
|
Στήν παρούσα συμμελέτη μας θά θαυμάσουμε τήν κορυφαία καί ἐκπληκτική ἐντολή τῆς ἀγάπης, ὅπως τήν κήρυξε ὁ Θεάνθρωπος. Ἡ ἐντολή αὐτή μᾶς ἀναδεικνύει ὅμοιους πρός τόν πανυπερτέλειο Θεό, γνήσια τέκνα τοῦ οὐράνιου Πατέρα μας. Ἡ ἀγάπη, ὅπως τή διδάσκει ἐδῶ ὁ Κύριος, εἶναι τό Α καί τό Ω τοῦ Εὐαγγελίου καί ἡ εἰδοποιός διαφορά, ἡ ὁποία τονίζει τήν ὑπεροχή τῆς Χριστιανικῆς Θρησκείας ἀπό κάθε ἄλλη λεγομένη θρησκεία.
Μελέτη περικοπῆς· Ματθ. ε´ 43-48.
1. Ἄς δοῦμε τί ἐπικρατοῦσε στόν προχριστιανικό κόσμο. Ὅπως σημειώνεται στό Ὑπόμνημα τοῦ ἀειμνήστου Π. Ν. Τρεμπέλα, «ἡ ὅλη φράσις ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου καί μισήσεις τόν ἐχθρόν σου σαφῶς ἀναφέρεται εἰς κρατοῦσάν τινα ἑρμηνείαν τῶν γραμματέων. Αἱ λέξεις καί μισήσεις τόν ἐχθρόν σου δέν ἀπαντῶσιν οὕτω ρητῶς ἐν τῷ νόμῳ». Οἱ νομοδιδάσκαλοι δηλαδή τοῦ Ἰσραήλ μέ τίς ἑρμηνεῖες τους κατέληγαν σέ αὐτό τό συμπέρασμα καί δίδασκαν ἔτσι τόν λαό.
Ὑπῆρχαν ὁπωσδήποτε ἐντολές τοῦ Θεοῦ, σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες οἱ Ἑβραῖοι ἔπρεπε νά ἀποστρέφονται καί νά ἐχθρεύονται τούς ἀλλοεθνεῖς, τούς Φιλισταίους, τούς Ἀμαληκίτες κ.λπ. (βλ. Δευτ. ζ´ 1-6, κγ´ 4, κε´ 19, Κριτ. ιγ´ 1-5). Μέ αὐτές ἤθελε νά διατηρήσει ὁ Θεός τόν λαό, τόν ὁποῖο ἐπέλεξε γιά νά προέλθει μέσῳ αὐτοῦ ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου, ἐλεύθερο ἀπό τόν μολυσμό τῆς εἰδωλολατρίας.
Ὑπῆρχαν ὅμως καί διατάξεις πού ὅριζαν ἐκδήλωση συμπάθειας πρός τούς ἐχθρούς καί βοήθειας καί πρός αὐτά τά κτήνη τους. «Ἐάν δέ συναντήσῃς τῷ βόΐ (βόδι) τοῦ ἐχθροῦ σου ἤ τῷ ὑποζυγίῳ αὐτοῦ πλανωμένοις, ἀποστρέψας ἀποδώσεις αὐτῷ …ἐάν δέ ἴδῃς τό ὑποζύγιον τοῦ ἐχθροῦ σου πεπτωκός ὑπό τόν γόμον (βάρος, φόρτωμα) αὐτοῦ, οὐ παρελεύσῃ αὐτό (δέν θά ἀδιαφορήσεις καί θά φύγεις), ἀλλά συναρεῖς αὐτό μετ᾿ αὐτοῦ» (θά τόν βοηθήσεις καί θά σηκώσετε μαζί τό ζῶο του) (Ἐξ. κγ´ 4-5).
Ποῦ βρισκόταν τό λάθος τῶν νομοδιδασκάλων; Στό ὅτι τή σαφή ἐντολή τοῦ Θεοῦ «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σαυτόν» (Λευϊτ. ιθ´ 18) τήν ἐφάρμοζαν μόνο γιά τούς ὁμοεθνεῖς τους. Περιόριζαν τήν ἔννοια τοῦ πλησίον μόνο στά ὅρια τῆς συγγένειας καί τῆς φυλῆς τους, τοῦ ἔθνους τους. Ἐνῶ ἡ παλαιά ἐντολή «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν καλύπτει τά πάντα, ὅταν ἡ ἔννοια τοῦ πλησίον ἐκληφθῇ ὀρθῶς» (Π. Ν. Τρεμπέλας).
2. Πῶς ἐν προκειμένῳ διόρθωσε ὁ Κύριος τήν παλαιά κατάσταση καί πῶς ἀνύψωσε τήν παλαιά ἠθική; «Διηύρυνε τήν ἔννοιαν τοῦ πλησίον» (Π. Ν. Τρεμπέλας). Παραγγέλλει μέ κύρος ἀγάπη καί πρός αὐτούς πού θεωροῦνταν προηγουμένως ἐχθροί. Δέν ὑπάρχει ἑπομένως χῶρος γιά τό μίσος, ἐφόσον ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι καί πρέπει νά θεωροῦνται πλησίον. Μήπως ἀγνοεῖ ὁ Κύριος τήν ἔννοια καί ὕπαρξη τοῦ ἐχθροῦ; Ὄχι, βεβαίως. Γνωρίζει καλύτερα ἀπό κάθε ἄλλον ὅτι ὑπάρχουν καί θά ὑπάρχουν ἐχθροί. Ἐχθροί προσωπικοί, θρησκευτικοί, ἐθνικοί. Τί καταργεῖ ἑπομένως; Τό μίσος. Καί τί νομοθετεῖ; Τήν ἀγάπη πρός ὅλους ἀδιακρίτως.
Ἐπιβάλλει ὁ Κύριος νά ἀναπτύξουμε στενές σχέσεις μέ κάθε ἄνθρωπο ἀδιακρίτως; Ὄχι. «…Ἀλλ᾿ ἀποφεύγοντες πᾶσαν μετ᾿ αὐτοῦ σχέσιν καί ἀναστροφήν, πού θά ἠμποροῦσε νά μᾶς μεταδώσῃ τάς κακίας του… νά ἔχωμεν καί δι᾿ αὐτόν καλάς διαθέσεις· νά αἰσθανώμεθα οἶκτον μέν καί συμπάθειαν διά τήν ἁμαρτωλήν του κατάστασιν, νά θέλωμεν δέ τήν διόρθωσίν του καί νά φροντίζωμεν ὅ,τι ἐξαρτᾶται ἀπό ἡμᾶς δι᾿ αὐτήν» (π. Σεραφείμ).
3. Τί συγκεκριμένα ὁρίζει ὁ Κύριος; Τό ἀναφέρει ὁ 44ος στίχος. Μετά τή γενική ἐντολή περί τῆς ἀγάπης καί πρός τούς ἐχθρούς, ἡ ὁποία εἶχε καταστεῖ ἀδιανόητη μέ τίς ἑρμηνεῖες τῶν νομοδιδασκάλων, δίνει τρεῖς πρακτικές ἐντολές, οἱ ὁποῖες διασαφηνίζουν τήν ἐντολή τῆς ἀγάπης καί πρός τούς ἐχθρούς. Ποιές εἶναι αὐτές οἱ ἐντολές; Πρῶτον: «Εὐλογεῖτε τούς καταρωμένους ὑμᾶς». Πῶς κατανοεῖτε αὐτή τήν ἐντολή; «Ὅταν ἐκεῖνοι μᾶς κακολογοῦν, μᾶς καταρῶνται, ἡμεῖς νά μή ἀνταποδίδωμεν τά ἴδια, ἀλλά νά λέγωμεν καλά καί φιλικά λόγια δι᾿ αὐτούς» (π. Σεραφείμ). Εἶναι αὐτό δυνατόν; Γιά νά μᾶς τό παραγγέλλει ὁ Κύριος, ὁ Ὁποῖος γνωρίζει τίς δυνατότητές μας, σημαίνει ὅτι εἶναι δυνατόν. Ἐπειδή ὁ ἄλλος κακολόγησε σέ βάρος μας, δέν σημαίνει αὐτό ὅτι εἶναι ἐντελῶς διεφθαρμένος. Πιθανῶς νά ἔχει πολλά προτερήματα. Αὐτά λοιπόν τά προτερήματά του μποροῦμε καί πρέπει νά τά ἐπαινέσουμε σέ κάποια συζήτηση μέ ἕναν τρίτο. Ἐπειδή κακολόγησε ἐκεῖνος, δέν δικαιολογούμαστε νά κάνουμε τό ἴδιο καί μεῖς. Στόχος μας ὁ θεῖος λόγος: «νίκα ἐν τῷ ἀγαθῷ τό κακόν» (Ρωμ. ιβ´ 21).
Ποιά ἡ δεύτερη παραγγελία Του; «Καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς». Δηλαδή; Ἀπό τά καλά λόγια νά περάσουμε στά καλά ἔργα πρός εὐεργεσία τῶν ἐχθρῶν μας. Θυμάστε κάτι ἀνάλογο πού γράφει καί ὁ ἀπ. Παῦλος; «Ἐάν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου, ψώμιζε αὐτόν, ἐάν διψᾷ, πότιζε αὐτόν» (Ρωμ. ιβ´ 20). Εἶναι γνωστό τό παράδειγμα τοῦ πάγκαλου Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος εὐεργέτησε τούς ἀδελφούς του πού τόν φθόνησαν καί τόν πούλησαν, καί ἄς ζοῦσε αἰῶνες πρίν τόν Μωσαϊκό Νόμο. Ἄλλα παραδείγματα; Τοῦ ἁγίου Διονυσίου, τοῦ Κολοκοτρώνη κ.λπ.
Καί ἡ τρίτη παραγγελία Του; «Προσεύχεσθε ὑπέρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καί διωκόντων ὑμᾶς». Πότε ἐφάρμοσε καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος αὐτή τήν παραγγελία; Ὅταν ἀπό τό ὕψος τοῦ Σταυροῦ Του προσευχήθηκε γιά τούς σταυρωτές Του. Αὐτό δέν ἔκανε καί ὁ ἅγιος Στέφανος, προσευχόμενος γι᾿ αὐτούς πού τόν λιθοβολοῦσαν; Καί ἡ Ἐκκλησία μας στή Λατρεία της προσευχόταν ἀνέκαθεν ὑπέρ τῶν βασιλέων καί τῶν ἐν ὑπεροχῇ ὄντων, ἔστω καί ἄν αὐτοί ἦταν κάποτε καί τρομεροί διῶκτες τῶν Χριστιανῶν. Ἡ προσευχή γιά τούς τυχόν ἐχθρούς μας, γιά ὅσους μᾶς ἔβλαψαν, εἶναι ἄριστη ἔκφραση εἰλικρινοῦς ἀγάπης. Γιατί; Διότι γίνεται μόνο κατενώπιον τοῦ «γινώσκοντος τά πάντα Θεοῦ», κρυφά ἀπό τά μάτια καί τήν ἀντίληψη τῶν ἀνθρώπων.
4. Πῶς δικαιολογεῖ ὁ Κύριος τήν ἐντολή τῆς ἀγάπης καί πρός αὐτούς τούς ἐχθρούς; Μέ τό ὅτι μόνο αὐτή ἡ ἀγάπη μᾶς ἀναδεικνύει ὅμοιους πρός τόν Θεόν. Γιατί; Διότι ὁ Θεός ἀγαπᾷ ἀδιακρίτως τούς πάντες. Καί ὅσους Τόν εὐλαβοῦνται καί ὅσους τυχόν Τόν βλασφημοῦν. «Τόν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπί πονηρούς καί ἀγαθούς καί βρέχει ἐπί δικαίους καί ἀδίκους». «Οὐ μόνον οὐ μισεῖ, φησίν, ἀλλά καί εὐεργετεῖ τούς ὑβρίζοντας», γράφει ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί προσθέτει: Εἶναι πολύ ἀνώτερο αὐτό πού κάνει ὁ Θεός, διότι σύ, ἄνθρωπε, ἔχεις ἐχθρό σου κάποιον ἄνθρωπο «ὁμόδουλον», συνάνθρωπό σου καί καλεῖσαι νά τόν ἀγαπᾶς ὡς ἴσο σου καί ἀδελφό σου. Ἐνῶ ὁ Θεός βλασφημεῖται καί ὑβρίζεται «παρά τοῦ δούλου καί μυρία εὐεργετηθέντος» ἀνθρώπου καί ὅμως τόν ἀγαπᾶ καί δέν τόν ἀφήνει ἔξω ἀπό τίς εὐεργεσίες Του (ΕΠΕ 9, 636).
Τί σημαίνουν ὡς πρός τήν ἀγάπη πρός τούς ἐχθρούς τά ὅσα λένε οἱ στίχοι 46 καί 47; Ὅτι ἡ ἀγάπη πού παραγγέλλει ὁ Θεάνθρωπος δέν εἶναι ἁπλῶς ἀνθρωπισμός κοσμικός καί «ἄκοπον μέσον συναλλαγῆς» (π. Σεραφείμ). Εἶναι μήπως ἀρετή ἡ ἀγάπη πρός αὐτούς πού μᾶς ἀγαποῦν καί ἔχει κάποια ἀξία; Ὄχι. Γιατί; Διότι δέν προϋποθέτει κόπο. Καί ἀρετή χωρίς κόπο καί ἀγῶνα δέν ὑπάρχει. «Ἡ ἀρετή εἶναι πρᾶγμα δύσκολον, κοπιῶδες, καρπός θυσιῶν καί αὐταπαρνήσεως, ἰδιότης ὑπεράνω τῶν φυσικῶν ἐνστίκτων εὑρισκομένη, νίκη καί κατόρθωμα» (π. Σεραφείμ). Τό νά ἀγαπᾶς αὐτόν πού σέ εὐεργετεῖ, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, εἶναι φυσικό. Πρέπει ὅμως νά ἀγαπᾶς καί ἐκεῖνον πού σέ βλάπτει καί εἶναι «κακοποιός», διότι τό παραγγέλλει ὁ Θεός καί διότι αὐτός ὁ κακοποιός θά ἀποδειχθεῖ τελικά μεγαλύτερος εὐεργέτης σου ἀπό ἀπόψεως ψυχικῆς (ΕΠΕ 9, 196).
Τί ἀναφέρει ὡς τελευταία αἰτιολογία τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης καί πρός τούς ἐχθρούς; Τό περιέχει ὁ 48ος στίχος. Πῶς τό καταλαβαίνετε; Ὅτι ἡ τέλεια ἀγάπη, πού ἁπλώνεται πρός ὅλους ἀδιακρίτως, μᾶς ὑψώνει στήν τελειότητα τοῦ Θεοῦ. Ἡ τέλεια ἀγάπη εἶναι «ἡ κορυφή ἡ ἀνωτάτω», ἔλεγε ὁ ἱερός Χρυσόστομος (ΕΠΕ 18α, 120). Ἡ τελειότητα τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τήν ὁποία ὅλοι ποθοῦμε, ἐπιτυγχάνεται μέ τήν τέλεια ἀγάπη. «Οἱ ἐν τῇ ἀγάπῃ τέλειοι, εἶναι τέλειοι καί ἐν πάσῃ ἀρετῇ, ἀφοῦ “πλήρωμα τοῦ νόμου ἡ ἀγάπη”» (Π. Ν. Τρεμπέλας). Ἡ ἄσκηση τῆς γνήσιας ἀγάπης εἶναι ἔμπρακτη ἐφαρμογή τοῦ θεόπνευστου λόγου τοῦ Μαθητῆ τῆς ἀγάπης ὡς πρός τή μίμηση τοῦ τελείου παραδείγματος τοῦ Κυρίου. «Ὁ λέγων ἐν αὐτῷ (ἐν τῷ Χριστῷ) μένειν ὀφείλει, καθώς ἐκεῖνος περιεπάτησε, καί αὐτός οὕτω περιπατεῖν» (=νά ζεῖ καί νά συμπεριφέρεται). (Α´ Ἰω. β´ 6). Ἐκεῖνος μᾶς ἀγάπησε ὄντας ἁμαρτωλούς καί ἀνάξιους τῆς ἀγάπης Του καί σταυρώθηκε γιά χάρη μας (βλ. Ρωμ. ε´ 8). Καί ἡ φωνή Του ἀντηχεῖ αἰώνια καί χαράζει τήν ὁδό τῆς τέλειας ἀγάπης: «ἐντολήν καινήν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καθώς ἠγάπησα ὑμᾶς» (Ἰω. ιγ´ 34).
ΣΥΝΘΗΜΑ: «Ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν» (Ματθ. ε΄ 44).
