ΘΕΜΑ: Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου
ΕΒΔΟΜΑΔΑ: 13-19 Μαρτίου 2023
ΑΡΘΡΟ: «Μελετᾶν ἀποθνῄσκειν», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2280/1.2.23/σελ.71-72.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Φιλιπ. α΄ 21-23
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: Νικ. Π. Βασιλειάδη, «Τό μυστήριο τοῦ θανάτου», “Μνήμη θανάτου”, σελ. 279-292, ἐκδ. «Ὁ Σωτήρ» Ἀθήνα, 201920.
Μεταφορτώσεις
|
Θέμα για τους κυκλάρχες
|
Άρθρο
|
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Τήν Ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή στήν Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος ψάλλεται τό ὡραιότατο Κοντάκιο: «Ψυχή μου ψυχή μου, ἀνάστα τί καθεύδεις; Τό τέλος ἐγγίζει καί μέλλεις θορυβεῖσθαι· ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστός ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν». Μερικοί ὅταν ἀκοῦνε ὅτι τό τέλος τους ἐγγίζει, θορυβοῦνται καί χτυποῦν ξύλο, γιά νά μήν ἔλθει ὁ θάνατος. Οἱ πνευματικοί ὅμως ἄνθρωποι κάνουν τό ἀκριβῶς ἀντίθετο: Καλλιεργοῦν τή μνήμη τοῦ θανάτου σέ ὅλη τους τή ζωή, ὅπως θά δοῦμε στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα.
Α΄ ΜΕΡΟΣ: «Μελετᾶν ἀποθνῄσκειν»
1. Θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου: «Μελετᾶν ἀποθνῄσκειν», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2280/1.2.23/σελ.71-72, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «…θά σταθεῖ ἐνώπιον δύο ἀβύσσων: τῆς ἀβύσσου τῆς κολάσεως καί τῆς ἀβύσσου τῆς ἀγάπης τοῦ Δημιουργοῦ του, ὅπου ἡ ἄπειρη χαρά, εὐτυχία καί μακαριότητα», σελ. 72, καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Πῶς αἰτιολογεῖ τό ἄρθρο τό ὅτι «τό τέλος ἐγγίζει»; (Σκέψεις Μελῶν…) Λέει ὅτι στήν ἀρχή τῆς ζωῆς μας ἔχουμε τήν ἐντύπωση ὅτι ἡ ζωή μας θά εἶναι ἀτελείωτη. Ὅσο ὅμως ἡ μιά δεκαετία προστίθεται στήν ἄλλη κι ὅταν ξεπεράσει τήν πέμπτη καί προχωρήσει στήν ἕκτη καί τήν ἕβδομη, συνειδητοποιοῦμε ὅτι τό τέλος δέν βρίσκεται καί τόσο μακριά. Χώρια πού ἀκοῦμε καθημερινά ὅτι πολλοί ἄνθρωποι φεύγουν ἀπό τήν παρούσα ζωή, πρίν προλάβουν νά φθάσουν στό 70ό ἔτος τῆς ἡλικίας τους. Τό βέβαιο εἶναι ὅτι εἴμαστε περαστικοί στόν κόσμο αὐτό. Σήμερα ζοῦμε καί αὔριο πεθαίνουμε. Ξεκινοῦμε τό πρωί νά πᾶμε στή δουλειά. Γνωρίζουμε, ἄν θά ἐπιστρέψουμε; Ξαπλώνουμε τό βράδυ νά κοιμηθοῦμε. Γνωρίζουμε, ἄν θά ξημερωθοῦμε; Ἐπίσης παρατηροῦμε ὅτι ὁ θάνατος δέν ἔχει σειρά. Μερικοί ἐκδημοῦν πλήρεις ἡμερῶν. Ἄλλοι ἐκδημοῦν σέ ὥριμη ἡλικία, ἄλλοι σέ νεανική, ἄλλοι σέ παιδική, ἄλλοι σέ νηπιακή ἡλικία. Ἐπίσης παρατηροῦμε ὅτι πολλές φορές προηγεῖται τοῦ θανάτου ἐξαντλητική ἀσθένεια πού μᾶς χτυπάει τό καμπανάκι ὅτι τό τέλος ἐγγίζει. Ἀλλά ὑπάρχουν καί περιπτώσεις πού ἔρχεται ξαφνικά ὁ θάνατος, χωρίς νά τόν περιμένουμε. Μερικοί δέν κάνουν καμιά προετοιμασία καί φεύγουν ἀδιόρθωτοι γιά τό αἰώνιο ταξίδι τους. Ἐνῶ αὐτοί πού καλλιεργοῦν τή μνήμη τοῦ θανάτου, δέν ξαφνιάζονται, διότι σ᾿ ὅλη τους τή ζωή προετοιμάζονται.
2. Τί εἶναι ἡ μνήμη τοῦ θανάτου; (Σκέψεις Μελῶν…) Μνήμη θανάτου εἶναι τό νά θυμᾶται ὁ ἄνθρωπος ὅτι στήν παρούσα ζωή εἶναι περαστικός καί ὅτι ὀφείλει νά προετοιμάζεται γιά τήν ἀτελεύτητη αἰωνιότητα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» αὐτό τόν ὁρισμό δίνει γιά τή μνήμη τοῦ θανάτου: «Μνήμη θανάτου ἐστί καθημερινός θάνατος» (ΣΤ΄ β΄). Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου εἶναι καθημερινός θάνατος.
3. Τί διδάσκουν οἱ πνευματικoί ἄνθρωποι γιά τή μνήμη τοῦ θανάτου; (Σκέψεις Μελῶν…) α) Ὁ σοφότερος ἄνθρωπος τῆς ἀρχαιότητας, ὁ Σωκράτης, διδάσκει: «Οἱ ὀρθῶς φιλοσοφοῦντες ἀποθνῄσκειν μελετῶσι» (Φαίδων, 67e). Αὐτοί πού φιλοσοφοῦν σωστά ἔχουν διαρκή μελέτη θανάτου. β) Ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος, Ἐπίσκοπος Λουγδούνου, διδάσκει: «Τό ἔργον τοῦ Χριστιανοῦ οὐδέν ἄλλο ἐστίν ἤ μελετᾶν ἀποθνῄσκειν» (PG 7, 1233). Ἡ πνευματική ἐργασία τοῦ Χριστιανοῦ δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ἡ μελέτη τοῦ θανάτου. γ) Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει: «Ἔχε καθ᾿ ἡμέραν πρό ὀφθαλμῶν τόν θάνατον» (ΒΕΠΕΣ 33, 72). Νά ἔχεις κάθε ἡμέρα πρό τῶν ὀφθαλμῶν σου τόν θάνατο. δ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» συνιστᾶ νά ἔχουμε ἀχώριστη σύζυγό μας τή μνήμη τοῦ θανάτου: «Κτῆσαι σύμβιον ἀναπόσπαστον μνήμην θανάτου (Γ, κ΄). Μᾶς προτρέπει δέ μέ τή μνήμη τοῦ θανάτου νά ξαπλώνουμε τό βράδυ γιά ὕπνο καί μέ τή μνήμη τοῦ θανάτου νά σηκωνόμαστε τό πρωί, γιά νά πᾶμε στή δουλειά μας: «Μνήμη θανάτου συγκοιμηθήτω σοι, καί συναναστήτω σοι» (ΙΕ, να΄).
4. Ποιές ὠφέλειες καρπωνόμαστε ἀπό τή μνήμη τοῦ θανάτου; (Σκέψεις Μελῶν…) α) Μᾶς βοηθεῖ νά μήν ἁμαρτάνουμε. Στό βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης «Σοφία Σειράχ» γράφει: «Ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις σου μιμνῄσκου τά ἔσχατά σου, καί εἰς τόν αἰῶνα οὐχ ἁμαρτήσεις» (ζ΄ 36). Σέ ὅλα, καί στούς λόγους καί στά ἔργα σου, νά θυμᾶσαι τά ἔσχατά σου. Διότι ἡ μνήμη τοῦ θανάτου θά σέ βοηθεῖ νά μήν ἁμαρτάνεις. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» καί πάλι διδάσκει: «οὐκ ἔστι τήν ἐνεστῶσαν ἡμέραν εὐσεβῶς διεξιέναι, εἰ μή αὐτήν ἐσχάτην παντός τοῦ βίου λογισώμεθα» (ΣΤ, κς΄). Δέν εἶναι δυνατόν νά περάσουμε μέ εὐσέβεια τή σημερινή ἡμέρα, ἐάν δέν τή λογαριάσουμε σάν τήν τελευταία τῆς ζωῆς μας. Ἐπίσης ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος» ἀναφέρει τό παράδειγμα τοῦ μοναχοῦ Ἡσυχίου τοῦ Χωρηβίτου, ὁ ὁποῖος ἀρρώστησε βαριά καί ἔφθασε παραπλήσιον τοῦ θανάτου. Ἀλλά τελικά ὁ ἅγιος Θεός τοῦ χάρισε παράταση ζωῆς. Μετά τήν ἀνάρρωσή του ὁ μοναχός αὐτός ἄλλαξε τρόπο ζωῆς. Ἐνῶ μέχρι τότε ζοῦσε μέ ἀμέλεια, στό ἑξῆς ζοῦσε μέ ἁγιότητα βίου χάρη στή μνήμη τοῦ θανάτου. Λίγο πρίν ἀπό τήν τελευτή του, τόν παρεκάλεσαν οἱ ἀδελφοί νά τούς πεῖ λόγο ψυχωφελή. Καί ὁ Ἡσύχιος τούς εἶπε: «Συγχωρήσατέ μοι· οὐδείς μνήμην θανάτου ἐγνωκώς δυνήσεται ἁμαρτῆσαι ποτέ» (ΣΤ, κ΄). Ἀδελφοί, συγχωρῆστε με. Αὐτός πού σκέπτεται τόν θάνατο, δέν θά μπορέσει ποτέ πλέον νά ἁμαρτήσει.
β) Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου μᾶς βοηθεῖ νά μή μένουμε στίς πτώσεις μας, ἀλλά νά μετανοοῦμε γιά τίς ἁμαρτίες πού κάναμε. Ὅσοι καλλιεργοῦν τή μνήμη τοῦ θανάτου εἶναι οἱ διαρκῶς μετανοοῦντες.
γ) Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου γίνεται ἰσχυρό κίνητρο γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς. Ἐάν καλλιεργοῦμε τή μνήμη τοῦ θανάτου, ἀγωνιζόμαστε νά κόβουμε τό θέλημά μας, νά κόβουμε τά πάθη μας, νά κόβουμε λίγο ἀπό τό φαγητό μας, νά καλλιεργοῦμε τό ταπεινό φρόνημα, νά κατεργαζόμαστε «μετά φόβου καί τρόμου» τή σωτηρία μας.
δ) Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου μᾶς βοηθεῖ σέ συνεχή προσευχή. Ὅσοι καλλιεργοῦν τή μνήμη τοῦ θανάτου, κατανύσσονται, συντρίβονται, δάκρυα μετάνοιας κυλοῦν ἀπό τά μάτια τους καί λόγοι προσευχῆς βγαίνουν ἀπό τά χείλη τους. Πολλοί μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὄρους πηγαίνουν στό λεγόμενο «Πανεπιστήμιο τῆς Ἐρήμου», δηλαδή στό ὀστεοφυλάκιο τῆς Μονῆς, κι ἐκεῖ ἀτενίζοντας τά ὀστά τῶν κεκοιμημένων, φιλοσοφοῦν γιά τόν θάνατο καί προσεύχονται.
ε) Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου μᾶς βοηθεῖ νά θυμόμαστε τήν ἡμέρα τῆς ἐξόδου μας καί τῆς ἀπολογίας μας ἐνώπιον τοῦ φοβεροῦ Βήματος καί νά προετοιμαζόμαστε. Ὁ ἀπόστολος Πέτρος γράφει στή Β΄ Καθολική ἐπιστολή του: Πόσο τέλειοι Χριστιανοί ὀφείλετε νά εἶστε ἐσεῖς σ᾿ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις σας, ἔχοντας ἁγία διαγωγή καί εὐσέβεια! «Ποταπούς δεῖ ὑπάρχειν ὑμᾶς ἐν ἁγίαις ἀναστροφαῖς καί εὐσεβείαις»! (Β΄ Πέτρ. γ΄ 11). Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης γράφει στήν Α΄ Καθολική ἐπιστολή του: Ὅποιος ἔχει τήν ἐλπίδα του στόν Θεό καί περιμένει τή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, «ἁγνίζει ἑαυτόν, καθώς ἐκεῖνος ἁγνός ἐστι» (Α΄ Ἰω. γ΄ 3). Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συμβουλεύει: «Μνημόνευε τίνι σε δεῖ παραστῆναι» (ΒΕΠΕΣ 33, 72). Νά μνημονεύεις, νά θυμᾶσαι δηλαδή, μπροστά σέ Ποιόν θά δώσεις λόγο τῶν πράξεών σου. Ὁ ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος συμβουλεύει: «Ἀδελφέ, εὐτρεπίζου (ἑτοιμάζου) πρός τήν πορείαν ἐκείνην».
Β΄ ΜΕΡΟΣ: «Ἐπιθυμίαν ἔχων εἰς τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι»
1. Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί μᾶς λέει ἡ συνέχεια τοῦ ἄρθρου; (Σκέψεις Μελῶν…) Μᾶς λέει ὅτι οἱ πνευματικοί ἄνθρωποι φθάνουν στό σημεῖο νά φλέγονται καί ἀπό μιά παράδοξη ἀγάπη· τήν ἀγάπη πρός τόν Χριστό, ἡ ὁποία ἐκφράζεται ἔντονα μέ τήν ἐπιθυμία νά ἀναχωρήσουν ἀπό τόν κόσμο αὐτό, γιά νά Τόν συναντήσουν συντομότερα καί νά Τόν δοῦν ἐναργέστερα. Ἀναφέρει ὡς παράδειγμα τόν ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος συνείχετο ἀπό τήν ἐπιθυμία νά ἀποχωρισθεῖ ἀπό τόν κόσμο τοῦτο καί νά ἑνωθεῖ μέ τόν Χριστό, ὅπως θά δοῦμε στό ἁγιογραφικό μας Ἀνάγνωσμα: Φιλιπ. α΄ 21-23. Κείμενο: 21 «Ἐμοί γάρ τό ζῆν Χριστός καί τό ἀποθανεῖν κέρδος. 22 εἰ δέ τό ζῆν ἐν σαρκί, τοῦτο μοι καρπός ἔργου, καί τί αἰρήσομαι οὐ γνωρίζω. 23 συνέχομαι δέ ἐκ τῶν δύο, τήν ἐπιθυμίαν ἔχων εἰς τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι· πολλῷ γάρ μᾶλλον κρεῖσσον». Ἑρμηνεία: 21 Διότι γιά μένα ἡ ζωή εἶναι ὁ Χριστός, ἀφοῦ ζῶ τή νέα ζωή τοῦ Χριστοῦ καί ζεῖ μέσα μου ὁ Χριστός. Ἀλλά καί τό νά πεθάνω εἶναι κέρδος, διότι μέ τόν θάνατο θά ἑνωθῶ πλήρως μέ τόν Χριστό. 22 Ἀφοῦ ὅμως τό νά ζῶ καί νά ἐργάζομαι στόν κόσμο αὐτό μέ τό σῶμα μου μοῦ ἀποφέρει πνευματική ὠφέλεια καί καρπό στήν ἄσκηση τοῦ ἀποστολικοῦ μου ἔργου, δέν ξέρω τί νά προτιμήσω. 23 Καί τά δύο μέ συνεπαίρνουν καί μέ συνέχουν, καί ἡ ἐπιθυμία τῆς ζωῆς καί ἡ ἐπιθυμία τοῦ θανάτου. Καί ὑπερισχύει ἡ ἐπιθυμία νά φύγω ἀπό τή ζωή αὐτή καί νά εἶμαι μαζί μέ τόν Χριστό. Διότι αὐτό εἶναι ἀσυγκρίτως καλύτερο γιά μένα. Σχόλιο: «Καί γάρ ἀποθανών, οὐ τεθνήξομαι, τήν ζωήν ἔχων ἐν ἐμαυτῷ… Ἕως δ᾿ ἄν Χριστός ᾖ μετ᾿ ἐμοῦ, κἄν θάνατος ἐπέλθῃ, ζῶ». Ἐφόσον ἔχω μαζί μου τόν Χριστό καί μένει ὁ Χριστός μέσα μου, ζῶ, ἔστω κι ἄν πεθάνω σωματικά, σχολιάζει ὁ ἱερός Χρυσόστομος (ΕΠΕ 21, 426). Γι᾿ αὐτό ἐπιθυμοῦσε ὁ θεῖος Ἀπόστολος νά φύγει ἀπό τή ζωή αὐτή καί νά εἶναι μαζί μέ τόν Χριστό!
2. Τό ἴδιο καί οἱ Μάρτυρες, μᾶς λέει ὁ ἐπίλογος τοῦ ἄρθρου, ἔσπευδαν μέ χαρά στό μαρτύριο, διότι ἡ καρδιά τους εἶχε κυριευθεῖ ἀπό τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό. Ἔσπευδαν στό μαρτύριο σάν νά πήγαιναν σέ πανηγύρι καί ἔλεγαν στόν δήμιό τους: «Κόψε, κάψε, πνίξε, δεῖρε, βασάνισε. Ἕτοιμος εἶμαι νά τά ὑποφέρω ὅλα μέ χαρά γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ»!
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου δέν δημιουργεῖ κατάθλιψη καί ψυχοπλάκωμα, ἀλλά φέρνει τό ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀποτέλεσμα. Μᾶς βοηθεῖ νά ζοῦμε πνευματική ζωή, ἑνωμένοι μέ τόν Χριστό, καί νά προγευόμαστε ἀπό τήν παρούσα ζωή τή ζωή τοῦ Παραδείσου. Ἄς καλλιεργοῦμε λοιπόν τή μνήμη τοῦ θανάτου. Ἄς τρέχουμε μέ προθυμία, ἄς κοπιάζουμε μέ ζῆλο, «κάμωμεν ζεόντως, δράμωμεν νηφόντως», διότι ἡ ὥρα τοῦ θανάτου μας εἶναι ἄγνωστη.
ΣΥΝΘΗΜΑ
«ἐπιθυμίαν ἔχων εἰς τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι» (Φιλιπ. α΄ 23)
Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό κύριο ἄρθρο «Ἐνώπιον τοῦ ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2281/15.2.23/σελ. 81-82.
