ΘΕΜΑ: Ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως
ΕΒΔΟΜΑΔΑ: 20-26 Μαρτίου 2023
ΑΡΘΡΟ: «Ἐνώπιον τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2281/15.2.23/σελ. 81-82.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Φιλιπ. α΄ 21-23
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: Παν. Ν. Τρεμπέλα, «Ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Λατρεία μας», Κεφ. ΣΤ΄, « Ἡ τελετή τῆς Προθέσεως καί ἡ σημασία της», σελ. 142-166.
Μεταφορτώσεις
|
Θέμα για τους κυκλάρχες
|
Άρθρο
|
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Στή σειρά τῶν θεμάτων τῶν Φιλικῶν Κύκλων παρεμβάλλουμε κατά διαστήματα καί κάποια λειτουργικά θέματα, γιά νά γνωρίσουμε καλύτερα τίς Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας μας. Θά κάνουμε σήμερα ἀναφορά στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (ἤ Προσκομιδῆς). Ἡ Ἀκολουθία αὐτή δέν τελεῖται εἰς ἐπήκοον τῶν πιστῶν καί γι᾿ αὐτό εἶναι ἄγνωστη στούς πολλούς. Ἀλλά προϋποθέτει καί τή συμμετοχή τῶν πιστῶν ὡς ἀπαραίτητη προετοιμασία καί προπαρασκευή τῆς θείας Λειτουργίας. Θά δοῦμε λοιπόν στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα τί τελεῖται στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (ἤ Προσκομιδῆς) καί ποιά εἶναι ἡ δική μας συμμετοχή σέ αὐτήν.
Α΄ ΜΕΡΟΣ: Τί τελεῖται στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως;
1. Θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου «Ἐνώπιον τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2281/15.2.23/σελ. 81-82, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Μνημόνευσον, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος, τῶν προσενεγκάντων, καί δι᾿ οὕς προσήγαγον…», σελ. 82, α΄ στήλη, καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Ποῦ τελεῖται ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (ἤ Προσκομιδῆς); (Σκέψεις Μελῶν…) Τελεῖται στήν ἀριστερή κόγχη τοῦ ἱεροῦ Βήματος, στήν ὁποία ὑπάρχουν ὅλα τά ἀπαραίτητα ἱερά σκεύη πού χρειάζονται γιά τήν τέλεση τῆς Ἀκολουθίας τῆς Προθέσεως.
2. Ποιά εἶναι τά ἱερά σκεύη πού χρειάζονται γιά τήν τέλεση τῆς Ἀκολουθίας τῆς Προθέσεως; (Σκέψεις Μελῶν…) Εἶναι τό ἅγιο Ποτήριο, τό ἅγιο Δισκάριο, ὁ Ἀστερίσκος πού τίθεται ἐπάνω στό Δισκάριο, ἡ ἁγία Λόγχη, ἡ ἁγία Λαβίδα, τά ἱερά καλύμματα μέ τά ὁποῖα καλύπτονται τό ἅγιο Ποτήριο καί τό ἅγιο Δισκάριο, ὁ Ἀέρας, μεγαλύτερο κάλυμμα πού καλύπτει καί τό ἅγιο Ποτήριο καί τό ἅγιο Δισκάριο, καί τό Μανδήλιο πού θά χρησιμοποιηθεῖ γιά τή θεία Κοινωνία. Ἐπίσης πρίν ἀρχίσει ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως, τοποθετοῦνται ἀπό τόν Λειτουργό ἱερέα στήν ἁγία Πρόθεση τρία ζυμωτά πρόσφορα μέ καλή σφραγίδα, γιά νά ἐξαχθοῦν ἀπό τό πρῶτο ὁ Ἀμνός καί ἀπό τά ἄλλα δύο οἱ μερίδες τῆς Θεοτόκου καί τῶν ἀγγελικῶν ταγμάτων. Συνήθως ὑπάρχει στήν ἁγία Πρόθεση καί Δίσκος μέσα στόν ὁποῖο τοποθετοῦνται τά τρία αὐτά πρόσφορα πού ξεχωρίζονται γιά τήν Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς. Ἐπίσης ὁ Λειτουργός ἱερέας γεμίζει δύο φυαλίδια πού ὑπάρχουν στήν ἁγία Πρόθεση, τό ἕνα μέ οἶνο ἐρυθρό καί τό ἄλλο μέ νερό, πού εἶναι ἀπαραίτητα γιά τήν τέλεση τοῦ Μυστηρίου. Ἐπίσης τοποθετεῖται στήν ἁγία Πρόθεση καί καντήλι ἀναμμένο ἤ κηροπήγιο μέ λαμπάδα ἀναμμένη. Τέλος, χρησιμοποιεῖται καί θυμίαμα στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως, τό ὁποῖο συμβολίζει τά δῶρα τῶν Μάγων.
3. Τί συμβολίζει ἡ ἁγία Πρόθεση; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὑπάρχουν λειτουργιολόγοι πού ὑποστηρίζουν ὅτι συμβολίζει τή Βηθλεέμ καί τό σπήλαιο τῆς Γεννήσεως. Γι᾿ αὐτό τοποθετεῖται στήν ἁγία Πρόθεση ἡ εἰκόνα τῆς Γεννήσεως, εἴτε ἁγιογραφημένη στόν τοῖχο τῆς Κόγχης εἴτε ὡς φορητή εἰκόνα. Ἀλλά οἱ περισσότεροι λειτουργιολόγοι ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἁγία Πρόθεση συμβολίζει τό Πάθος καί τήν Ταφή τοῦ Κυρίου μας, διότι ὁλόκληρη ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως εἶναι σταυρώσιμη Ἀκολουθία. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἀπό τήν ἀρχή τῆς Ἀκολουθίας τῆς Προθέσεως ὁ Λειτουργός ἱερέας ἀπαγγέλλει τό κάθισμα τοῦ Ὄρθρου τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς: «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου τῷ τιμίῳ σου αἵματι, τῷ σταυρῷ προσηλωθείς καί τῇ λόγχῃ κεντηθείς, τήν ἀθανασίαν ἐπήγασας ἀνθρώποις· Σωτήρ ἡμῶν δόξα σοι». Καί τά ὑπόλοιπα πού λέγονται στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως ὅλα μᾶς μεταφέρουν στόν φρικτό Γολγοθᾶ.
4. Ἡ ἀκολουθία τῆς Προθέσεως, μᾶς λέει στή συνέχεια τό ἄρθρο, τελεῖται ὡς ἀνάμνηση τῆς σταυρικῆς Θυσίας τοῦ Κυρίου μας. Ἀπό ποῦ φαίνεται αὐτό; (Σκέψεις Μελῶν…) Ἀπό τό ὅτι ὁ Λειτουργός ἱερέας σχηματίζει ἐπάνω στόν προσφερόμενο ἄρτο (στό πρῶτο πρόσφορο) μέ τήν ἁγία Λόγχη τρεῖς φορές τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, λέγοντας: «Εἰς ἀνάμνησιν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ». Ἔπειτα ξεχωρίζει ἀπό τό πρόσφορο τόν «Ἀμνό», δηλαδή τό κεντρικό τετράγωνο τμῆμα του, πού ἔχει ἔκτυπα τά γράμματα ΙΣ ΧΣ ΝΙΚΑ καί τό ὁποῖο στόν καθαγιασμό τῶν τιμίων Δώρων κατά τήν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας θά μεταβληθεῖ σέ Σῶμα Χριστοῦ, καί ἀπαγγέλλει τούς λόγους τοῦ προφήτη Ἡσαΐα πού ἀναφέρονται στό Πάθος τοῦ Κυρίου μας: «Ὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἤχθη. Καί ὡς ἀμνός ἄμωμος ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τό στόμα αὐτοῦ».
Ἔπειτα χαράσσει καί τέμνει σταυροειδῶς τόν «Ἀμνό» ἀπό τήν κάτω πλευρά του λέγοντας: «Θύεται ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καί σωτηρίας». Κι εὐθύς ἀμέσως κεντᾶ μέ τή Λόγχη τόν «Ἀμνό», προσθέτοντας τά λόγια τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελιστῆ: «Εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τήν πλευράν ἔνυξε, καί εὐθέως ἐξῆλθεν αἷμα καί ὕδωρ» (Ἰω. ιθ΄ 34). Ὅλα αὐτά φανερώνουν μέ τρόπο σαφή καί ἀδιαμφισβήτητο ὅτι μεταφερόμαστε ἐνώπιον τοῦ φρικτοῦ Γολγοθᾶ καί ζοῦμε αὐτά τά ἴδια ὑπερφυή γεγονότα τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου.
5. Στό σημεῖο αὐτό τελειώνει ἡ κύρια πράξη τῆς Προσκομιδῆς, ἡ ἑτοιμασία δηλαδή τοῦ «Ἀμνοῦ» καί τοῦ Ποτηρίου. Τί ἄλλο κάνει ὁ Λειτουργός ἱερέας στό δεύτερο Μέρος τῆς Ἀκολουθίας τῆς Προθέσεως; (Σκέψεις Μελῶν…) Ἐξάγει ἀπό τό δεύτερο πρόσφορο εἰδική μερίδα «εἰς τιμήν καί μνήμην τῆς ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου», τήν ὁποία τοποθετεῖ στά δεξιά τοῦ «Ἀμνοῦ», ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, τοποθετεῖ σέ τρεῖς τριάδες μερίδες γιά τούς ἁγίους Ἀγγέλους, τούς Προφῆτες, τούς Ἀποστόλους, τούς Ἱεράρχες, τούς Μάρτυρες, τούς Ὁσίους καί ἄλλους Ἁγίους.
6. Στό τρίτο Μέρος τῆς Ἀκολουθίας ὁ Λειτουργός ἱερέας ἐξάγει εἰδική μερίδα γιά τόν Ἐπίσκοπο καί ποιμένα τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας καί στή συνέχεια μνημονεύει τά ὀνόματα τῶν ζώντων καί τεθνεώτων ἀπό τά δίπτυχα τῶν Χριστιανῶν, ἐξάγοντας ἕνα μικρό ψιχίο γιά τόν καθέναν, ὥστε ὅλοι οἱ πιστοί νά ἔχουν τή δική τους θέση ἐνώπιον τοῦ Ἀμνοῦ.
7. Τήν ὥρα ἐκείνη ὅλη ἡ Ἐκκλησία βρίσκεται ἐπάνω στό ἅγιο Δισκάριο: στό κέντρο ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, δεξιά κι ἀριστερά ἀντίστοιχα ἡ Παναγία μέ τούς Ἀγγέλους καί τούς Ἁγίους καί μαζί τους ἐνώπιον τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ, τό σύνολο τῶν πιστῶν Χριστιανῶν. Ὅλοι οἱ Χριστιανοί ἐκεῖ, γύρω ἀπό τόν Ἀμνό τοῦ Θεοῦ. Τί ὑπέροχη κοινωνία!
8. Ἡ Ἀκολουθία τῆς ἁγίας Προθέσεως ὁλοκληρώνεται μέ τήν κάλυψη τῶν τιμίων Δώρων καί τήν ἀνάγνωση ἀπό τόν ἱερέα εἰδικῆς Εὐχῆς: «Ὁ Θεός, ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ τόν οὐράνιον ἄρτον, τήν τροφήν τοῦ παντός κόσμου, τόν Κύριον ἡμῶν καί Θεόν ἐξαποστείλας, Σωτῆρα καί Λυτρωτήν καί εὐεργέτην, εὐλογοῦντα καί ἁγιάζοντα ἡμᾶς· Αὐτός εὐλόγησον τήν Πρόθεσιν ταύτην καί πρόσδεξαι αὐτήν εἰς τό ὑπερουράνιόν σου θυσιαστήριον…» καί τήν Ἀπόλυση τῆς Ἀκολουθίας, ἡ ὁποία κατακλείεται μέ τό «Δι᾿ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον καί σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν». Τό χαρακτηριστικό τῆς εἰδικῆς Εὐχῆς πού ἀναγινώσκεται λίγο πρίν ἀπό τήν Ἀπόλυση εἶναι ὅτι παρακαλεῖ ὁ Λειτουργός ἱερέας τόν Οὐράνιο Πατέρα νά θυμηθεῖ αὐτούς πού προσέφεραν τά Δῶρα (τό πρόσφορο καί τό νάμα) καί αὐτούς ὑπέρ τῶν ὁποίων προσφέρθηκαν: «Μνημόνευσον, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος, τῶν προσενεγκάντων, καί δι᾿ οὕς προσήγαγον…».
Β΄ ΜΕΡΟΣ: Ἡ δική μας συμμετοχή στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως
1. Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ποῦμε στά Μέλη: Ἡ κατανυκτικότατη Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (ἤ Προσκομιδῆς) δέν τελεῖται εἰς ἐπήκοον τῶν πιστῶν, ἀλλά ἀπό τήν ἀνάλυση τῆς Ἀκολουθίας διαπιστώσαμε ὅτι συμμετέχουμε καί οἱ πιστοί σέ αὐτήν. Πῶς συμμετέχουμε καί τί εὐλογία παίρνουμε; (Σκέψεις Μελῶν…). Συμμετέχουμε, διότι πηγαίνουμε στόν ἱερό Ναό τό ζυμωτό πρόσφορο, τό νάμα καί τά δίπτυχα τῶν ζώντων καί τῶν κεκοιμημένων μας καί λαμβάνουμε πολύ μεγάλη εὐλογία, ὅταν μνημονεύονται τά ὀνόματά μας στήν ἁγία Πρόθεση.
2. Τί εὐλογία λαμβάνουμε; (Σκέψεις Μελῶν…) Πρῶτον ἐξάγονται μερίδες γιά ὅλα τά ὀνόματα πού δίνουμε πρός μνημόνευσιν. Ὅταν τελεῖται ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως, βρίσκεται ἐπάνω στό ἅγιο Δισκάριο ὅλη ἡ Ἐκκλησία, ὅλοι οἱ Χριστιανοί γύρω ἀπό τόν Ἀμνό τοῦ Θεοῦ. Δεύτερον, «μεγίστην ὄνησιν» (=πολύ μεγάλη ὠφέλεια) λαμβάνουν οἱ ψυχές ὑπέρ τῶν ὁποίων προσφέρεται ἡ δέηση «τῆς ἁγίας καί φρικωδεστάτης προκειμένης θυσίας». Τρίτον, ὅλες αὐτές τίς μερίδες πρός τό τέλος τῆς θείας Λειτουργίας ὁ Λειτουργός ἱερέας καθώς «συστέλλει» τά Ἅγια, δηλαδή καθώς συμμαζεύει μέ πολλή προσοχή ὅλα τά ψιχία ἀπό τό ἅγιο Δισκάριο καί τά ρίχνει μέσα στό ἅγιο Ποτήριο, ἀπευθύνει τήν ἑξῆς ἱκεσία: «Ἀπόπλυνον, Κύριε, τά ἁμαρτήματα τῶν ἐνθάδε μνημονευθέντων δούλων σου τῷ Αἵματί σου τῷ ἁγίῳ…» Κύριε, ξέπλυνε μέ τό πανάγιο Αἷμα σου τά ἁμαρτήματα τῶν δούλων σου πού μνημονεύθηκαν σ᾿ αὐτή τή θεία Λειτουργία. Αὐτή ἡ τελευταία εὐλογία εἶναι ἡ σπουδαιότερη. Διότι ἐμβάπτονται οἱ μερίδες μας μέ τό Αἷμα τοῦ Κυρίου καί παίρνουνε Χάρι, εὐλογία, ζωή. Ὅλες αὐτές τίς θεῖες εὐλογίες τίς χάνουμε, ἐάν δέν δίνουμε τά δίπτυχα τῶν ζώντων καί κεκοιμημένων μας πρός μνημόνευσιν.
3. Ἄς φροντίζουμε λοιπόν νά συμμετέχουμε στό ἑξῆς στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως (ἤ Προσκομιδῆς), προσκομίζοντας τό ζυμωτό πρόσφορο, τό νάμα καί τά δίπτυχα τῶν ζώντων καί κεκοιμημένων μας μέ τή βεβαιότητα ὅτι καί ἐμεῖς πολύ μεγάλη ὠφέλεια θά ἀποκομίζουμε καί τά πρόσωπα γιά τά ὁποῖα τά προσφέρουμε. Ἡ ὠφέλειά μας αὐτή, μᾶς λέει ὁ ἐπίλογος τοῦ ἄρθρου, θά εἶναι ἀσυγκρίτως μεγαλύτερη, ἐάν προσφέρουμε καί τόν ἴδιο τόν ἑαυτό μας, θυσιάζοντας τό ἐγωιστικό μας θέλημα καί ἔχοντας σταθερή τήν ἀπόφαση καί τή διάθεση νά ἀκολουθοῦμε πιστά τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ἡ Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως εἶναι τελετουργική καί συμβολική ἀναπαράσταση τοῦ ὅλου Παθήματος τοῦ Κυρίου. Στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως προετοιμάζονται τά τίμια Δῶρα, δηλαδή ὁ «Ἀμνός» καί τό Ποτήριον. Κατά τή Μεγάλη Εἴσοδο τά τίμια Δῶρα μεταφέρονται ἀπό τήν ἁγία Πρόθεση στήν ἁγία Τράπεζα, γιά νά τελεσθεῖ τό ἁγιώτατο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Συμμετέχουμε καί οἱ πιστοί στήν Ἀκολουθία τῆς Προθέσεως, προσφέροντας τό πρόσφορο, τό νάμα καί τά δίπτυχα τῶν ζώντων καί τῶν κεκοιμημένων μας καί πάρα πολύ ὠφελούμαστε, διότι εἶναι πολύ μεγάλο τό κέρδος καί ἡ ὠφέλεια πού προκύπτουν ἀπό τή μνημόνευση τῶν ὀνομάτων μας: «μεγίστη τιμή τό μνήμης ἀξιωθῆναι»!
ΣΥΝΘΗΜΑ
«Μνημόνευσον, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος,
τῶν προσενεγκάντων, καί δι᾿ οὕς προσήγαγον»!
Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι Ἁγιογραφικό (τό ἐπίκαιρο τῶν Παθῶν): Ἰω. ιη΄ 12-23.
