09. «Ἡ πίστις χωρίς ἔργων νεκρά ἐστι»

Μεταφορτώσεις

Θέμα για τους κυκλάρχες

 

Στή συνέχεια τῆς Ἐπιστολῆς του ὁ ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος ἀναφέρεται σέ ἄλλο, ἐξίσου ἐνδιαφέρον καί πρακτικό θέμα. Πρόκειται γιά τή σχέση πίστεως καί ἔργων, πού ἀφορᾶ ἀσφαλῶς τόν καθένα μας. Ἀρκεῖ ἄραγε μόνη ἡ πίστη γιά τή σωτηρία μας καί εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξει πίστη ἀληθινή χωρίς τά ἀνάλογα ἔργα; Αὐτά θά συζητήσουμε στή σημερινή συμμελέτη μας.

Μελέτη περικοπῆς: Ἰακ. β΄ 14-26.

1. Πῶς φαίνεται ἀπό τήν ἀρχή τῆς περικοπῆς μας ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξει πίστη ἀληθινή χωρίς τά ἔργα; Ἀπό τό ὅτι δέν γράφει ὁ Ἅγιος «τί τό ὄφελος… ἐάν ἔχῃ τις πίστιν, ἔργα δέ μή ἔχῃ;», ἀλλά «τί τό ὄφελος ἐάν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δέ μή ἔχῃ;» «Ἄλλο τό νά ἔχῃ τις πίστιν καί ἄλλο τό νά λέγῃ ὅτι ἔχει πίστιν» (Π. Ν. Τρεμπέλας). Τά ἔργα εἶναι ἐκεῖνα πού πιστοποιοῦν ὅτι ἔχουμε πίστη. Πολύ σχετικά καί ἐντυπωσιακά εἶναι τά ὅσα γράφει στήν πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολή του ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος: «Οἱ ἐπαγγελλόμενοι Χριστοῦ εἶναι, οὐκ ἐξ ὧν λέγουσι μόνον, ἀλλά καί ἐξ ὧν πράττουσι γνωρίζονται· ἐκ γάρ τοῦ καρποῦ τό δένδρον γινώσκεται. Ἄμεινόν ἐστιν σιωπᾶν καί εἶναι ἤ λαλεῖν καί μή εἶναι». «Οὐκ ἐν λόγῳ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀλλ’ ἐν δυνάμει» (ΒΕΠΕΣ 2, 290). «Ἄφωνον ἔργον, κρεῖσσον ἀπράκτου λόγου», γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (ΒΕΠΕΣ 61, 215). Ὁ δέ ἱερός Χρυσόστομος προσθέτει: «Τά ὑγιῆ δόγματα σπουδάζωμεν ἐναποτίθεσθαι ταῖς ἑαυτῶν ψυχαῖς καί μετά τούτων καί βίου ἀκρίβειαν ἐπιδείκνυσθαι, ἵνα καί ὁ βίος μαρτυρῇ τοῖς δόγμασι καί τά δόγματα τόν βίον ἀξιοπιστότερον ἀποφαίνῃ» (ΕΠΕ 2, 344). Δόγματα ὀρθά (πίστη) χωρίς ἁγία ζωή (ἔργα) δέν μποροῦν νά σταθοῦν γιά πολύ. Ὀρθοδοξία χωρίς ὀρθοπραξία δέν στέκει. Ματαιοπονοῦν καί αὐταπατῶνται ὅσοι ἀρκοῦνται στή θεωρητική γνώση τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως καί δέν προχωροῦν καί στήν ἀνάλογη ζωή.

2. Γιά τή σημασία των ἔργων καί γιά τό ὅτι μόνη ἡ θεωρία εἶναι μηδέν, ἀναφέρει ὁ ἅγιος Ἰάκωβος τό παράδειγμα ἐκείνου ὁ ὁποῖος ἀρκεῖται στό νά βοηθήσει μόνο λεκτικά τούς συνανθρώπους του, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκη βοήθειας καί καταφεύγουν γι’ αὐτό κοντά του. Τί δείχνει μέ τό παράδειγμα αὐτό; Ὅτι ὅπως δέν βοηθοῦν τά ψυχρά λόγια, χωρίς τή θέρμη τῆς ἐνεργητικῆς συμπαραστάσεως πρός τούς φτωχούς, ἔτσι ἀνώφελη καί ἀνούσια εἶναι ἡ ψυχρή καί θεωρητική πίστη. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής γράφει ἐπίσης ὅτι «ὥσπερ μνήμη πυρός οὐ θερμαίνει τό σῶμα, οὕτω πίστις ἄνευ (ἔμπρακτης) ἀγάπης οὐκ ἐνεργεῖ εἰς τήν ψυχήν τόν τῆς γνώσεως φωτισμόν» (PG 90, 968). Δέν αἰσθάνομαι τή γλυκύτητα πού χαρίζει ἡ ἐφαρμογή π.χ. τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης, ἐάν μείνω μόνο στή θεωρία καί γνωρίζω ἁπλά νά ἐμβαθύνω καί νά σχολιάζω τά λόγια τοῦ Εὐαγγελίου γιά τήν ἀγάπη. Ἡ πράξη καί ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν εἶναι αὐτή πού δίνει ἀξία στή θεωρία καί γνώση τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως.

3. Ὁ Ἅγιος φέρει ἐπίσης καί ἄλλο ἕνα ἐπιχείρημα, γιά νά μᾶς πείσει γι’ αὐτό πού λέει. Ποιό εἶναι αὐτό; Ὅτι τή θεωρητική πίστη τήν ἔχουν καί οἱ δαίμονες. Ὅπως φαίνεται ἀπό τούς τρεῖς πειρασμούς, μέ τούς ὁποίους ἐπιχείρησε νά προσβάλει τόν Κύριο, ὁ διάβολος γνωρίζει καλά τίς ἀλήθειες τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ (βλ. Ματθ. 1-11). Δέν ὠφελεῖται ὅμως ἀπό τή γνώση αὐτή. Ὁ σατανᾶς θεωρεῖται ὡς δεινός θεολόγος, πού γνωρίζει τά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τά διαστρέφει κατά τό δοκοῦν (ὅπως νομίζει). Ἡ γνώση αὐτή τῶν ἀληθειῶν τῆς Πίστεως ἀπό τούς δαίμονες δέν τούς ὠφελεῖ καθόλου, εἶναι νεκρή. Εἶναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστικό αὐτό πού λέει ὁ Ἅγιος γιά τή νεκρή πίστη τῶν δαιμόνων. Τί γράφει; Οἱ δαίμονες πιστεύουν ὅτι ὑπάρχει Θεός καί κυριεύονται ἀπό τρόμο, διότι γνωρίζουν ὅτι τούς ἀναμένει ἡ τιμωρία κατά τή Μέλλουσα Κρίση. Ἀντίθετα, ὁ ἄνθρωπος πού γνωρίζει ἁπλά τήν ἀλήθεια γιά τήν Κρίση, καί ἀπαγγέλλει τυπικά τή φράση τοῦ «Συμβόλου τῆς πίστεως» «καί πάλιν ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς», δέν ἐπηρεάζεται καθόλου. Δέν τρέμει καί δέν φρίττει μπροστά στή σκέψη τῆς Κολάσεως. Ἡ γνώση ἑπομένως τῆς ἀλήθειας εἶναι ἀνενέργητη μέσα του.

Πῶς χαρακτηρίζει ὁ Ἀδελφόθεος στόν 20ό στίχο τόν ἄνθρωπο πού ἀρκεῖται μόνο στή θεωρία καί γνώση τῆς Πίστεως; Τόν ὀνομάζει «κενόν». Γιατί; Τί σημαίνει αὐτός ὁ χαρακτηρισμός; Ὅτι ἔχει κενό ἀπό φρόνηση τό κεφάλι του. Εἶναι «κούφιος», ἀνόητος ὁ ἄνθρωπος πού δέν δείχνει τήν πίστη του μέ τά ἔργα του. Σημειώνει σχετικά ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: «Κενόν ὀνομάζει ὁ θεῖος Ἰάκωβος ἐκεῖνον τόν χριστιανόν ὁποῦ καυχᾶται εἰς μόνην τήν ψιλήν πίστιν, χωρίς νά ἔχῃ ὑπόστασιν τῆς πίστεως, ἥτις εἶναι τά καλά ἔργα καί αἱ ἐντολαί». Χωρίς τά ἔργα δηλαδή ἡ πίστη εἶναι ἀνυπόστατη καί, ὅπως γράφει ὁ Ἀδελφόθεος, «νεκρά».

4. Τά ἐπιχειρήματα τοῦ Ἁγίου ὑπέρ τῆς ἀλήθειας, στήν ὁποία ἀναφέρεται, συνεχίζονται μέ δύο ἐπώνυμα πρόσωπα. Πρωτίστως ἀναφέρει τόν Πατριάρχη τῆς πίστεως, ὅπως ἔχει χαρακτηρισθεῖ ὁ Ἀβραάμ. Τί ἦταν ἐκεῖνο πού ἀνέδειξε τόν Ἀβραάμ; Ἡ ἀκλόνητη πίστη του στόν Θεό, ὅπως αὐτή ἐκδηλώθηκε ἔμπρακτα. Θυμάστε κάποιους χαρακτηριστικούς σταθμούς τῆς ἐκδηλώσεως τῆς πίστεώς του; Ἐμπιστεύθηκε στόν Θεό, ὅταν Ἐκεῖνος τοῦ εἶπε νά φύγει ἀπό τήν πατρίδα του, χωρίς νά τοῦ ὑποδείξει μάλιστα τόν τόπο τοῦ προορισμοῦ του. Ξεκίνησε βέβαιος ὅτι ὁ Θεός θά τοῦ ὑπεδείκνυε τήν κατεύθυνση πού ἔπρεπε νά ἀκολουθήσει. Ἐμπιστεύθηκε στόν Θεό ἐπίσης, ὅταν τοῦ εἶπε ὅτι θά ἀποκτήσει παιδί, παρά τό προχωρημένο τῆς ἡλικίας του καί ὅτι θά πληθυνθοῦν οἱ ἀπόγονοί του, ὅπως ἡ ἄμμος τῆς θάλασσας. Ἐμπιστεύθηκε τέλος στόν Θεό καί ὅταν ἀνέβηκε στό ὄρος γιά νά θυσιάσει τόν μονάκριβο γιό του Ἰσαάκ, ὄντας βέβαιος ὅτι δέν θά ματαιωνόταν ἡ ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ γιά ἀπόκτηση πολλῶν ἀπογόνων (βλ. Γεν. ιβ΄, ιζ΄, κβ΄, Ἑβρ. ια΄ 8-19).

Ἄς ἀναφερθεῖ ἐδῶ ὅτι ὁρισμένοι βρίσκουν ἀντίφαση ἀνάμεσα στόν ἀπόστολο Παῦλο καί τόν ἅγιο Ἰάκωβο, ἐξ ἀφορμῆς τῶν ὅσων γράφουν καί οἱ δύο Ἅγιοι καί θεόπνευστοι συγγραφεῖς γιά τόν Ἀβραάμ. Δέν ἔχουν ὅμως δίκιο. Ὁ ἀπ. Παῦλος ἐγκωμιάζει τήν πίστη του, ἐνῶ ὁ Ἀδελφόθεος τά ἔργα του. Αὐτοί πού διαμαρτύρονται, παρεξηγοῦν καί δέν κατανοοῦν τόν λόγο τοῦ ἀπ. Παύλου «λογιζόμεθα οὖν πίστει δικαιοῦσθαι ἄνθρωπον χωρίς ἔργων νόμου» (Ρωμ. γ΄ 28). Καί νο­μίζουν ὅτι δέν χρειάζονται τά ἔργα. Δέν ὁμιλεῖ ὅμως ὁ ἀπ. Παῦλος γιά τά ἔργα τῆς πίστεως, ἀλλά γιά τά ἔργα τῶν τυπικῶν διατάξεων τοῦ Μωσαϊκοῦ νόμου. Αὐτά δέν σώζουν, διότι εἶναι τυπικά καί ἐξωτερικά. Ἐνῶ ἡ ἔμπρακτη πίστη, ἡ πίστη δηλαδή πού ἐκδηλώνεται μέ τά ἔργα, ὁδηγεῖ στή διακαίωση καί στή σωτηρία. Ἄλλο τό ἕνα καί ἄλλο τό ἄλλο. Ἄλλωστε ὁ Ἀβραάμ ἔζησε πρίν ἀπό τή Μωσαϊκή νομοθεσία (βλ. καί Ρωμ. δ΄ 1-25). Νά προσέξουμε καί αὐτό πού γράφει ὁ Ἀδελφόθεος γιά τό ἀποτέλεσμα τῆς ἔμπρακτης πίστεως τοῦ Ἀβραάαμ στόν 22ο στίχο: «καί φίλος Θεοῦ ἐκλήθη». Τί σπουδαῖο βραβεῖο τῆς ἔμπρακτης πίστεώς του! Μέ τό στόμα τοῦ προφήτη Ἡσαΐα λέει ὁ Θεός γιά τόν Ἰσραήλ: εἶσαι «σπέρμα Ἀβραάμ ὅν ἠγάπησα» (Ἡσ. μα΄ [41] 8). Ὁ Μέγας Βασίλειος γράφει γιά τόν Ἀβραάμ «ὅτι φίλος Θεοῦ καί εἴρηται, καί ἔστι. Φίλος διά πίστιν, φίλος δι’ ὑπακοήν» (PG 29, 752). Νά ὁ δρόμος γιά νά γίνουμε κι ἐμεῖς φίλοι τοῦ Θεοῦ. Πίστη καί ὑπακοή στά λόγια Του.

5. Ἀναφέρει τέλος ὁ Ἀδελφόθεος κι ἄλλο πασίγνωστο γιά τούς Ἰουδαίους παράδειγμα, ἐκεῖνο τῆς Ραάβ τῆς πόρνης, ἡ ὁποία ἦταν ἐθνική. Ζοῦσε στήν Ἰεριχώ καί βοήθησε τούς κατασκόπους, πού ἀπέστειλε ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ στή γῆ Χαναάν, γιά νά λάβουν τίς ἀπαραίτητες γιά τόν Θεό πληροφορίες. Ὁ ἀπ. Παῦλος στόν περίφημο ὕμνο τῆς πίστεως γράφει γι’ αὐτήν τά ἑξῆς: «Πίστει Ραάβ ἡ πόρνη οὐ συναπώλετο τοῖς ἀπειθήσασι δεξαμένη τούς κατασκόπους μετ’ εἰρήνης» (Ἑβρ. ια΄ 31). Πίστεψε στή δύναμη τοῦ Θεοῦ τῶν Ἰσραηλιτῶν, μίλησε μέ θαυμασμό γι’ Αὐτόν κι ἔδειξε ἔμπρακτη τήν πίστη της. Τούς φιλοξένησε, τούς ἔκρυψε μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς της, ζήτησε νά τή σπλαχνισθοῦν ὅταν θά εἰσέρχονταν νικητές στήν Ἰεριχώ καί τούς φυγάδευσε, γιά νά μήν τούς συλλάβουν οἱ ἄρχοντες τῆς Ἰεριχοῦς (βλ. Ἰησ. Ναυῆ κεφ. β΄).

«Διά τοῦ παραδείγματος τούτου δεικνύεται, ὅτι ὄχι μόνον ὑπό τῶν πατριαρχῶν καί τῶν ἐνδόξων προσώπων τοῦ Ἰσραήλ, ἀλλά καί ὑπό γυναικός ἁμαρτωλοῦ καί εἰς τόν ἠθικόν βόρβορον κυλιομένης ἐπεδείχθη ἀξιοθαύμαστος πίστις, διά τήν ὁποίαν γυ­νή ἀξιοκαταφρόνητος τέως διά τόν ἁμαρτωλόν βίον αὐτῆς συγ­κατηριθμήθη μετά προσώπων ἐξόχου εὐσεβείας καί ἀρετῆς» (Π. Ν. Τρεμπέλας). Νά πόσο μεγάλη εἶναι ἡ σημασία τῆς ἔμπρακτης πίστεως! Καλύπτει τά τραύματα τῆς ἁμαρτίας καί ὁδηγεῖ σέ νέα ζωή.

Σύνθημα: «Ἡ πίστις χωρίς ἔργων νεκρά ἐστι» (Ἰακ. β΄ 20).