16. Ἡ ἁγία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία (19-25/2)

Στίς 19 Φεβρουαρίου γιορτάσαμε τή σεπτή μνήμη τῆς ἁγίας Φιλοθέης τῆς Ἀθηναίας. Πρόκειται γιά πολύ μεγάλη μορφή, πού ἐπιτέλεσε στά πιό δύσκολα χρόνια τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς κολοσσιαῖο ἔργο, παρόμοιο μ᾿ αὐτό πού ἀνέπτυξαν μετά ἀπό ἑκατό καί διακόσια χρόνια ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός καί οἱ λοιποί διδάσκαλοι τοῦ Γένους, ὅπως ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης, ὁ Ἄνθιμος Γαζῆς, ὁ Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος, ὁ Ἠλίας Μηνιάτης, ὁ ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς, ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Ὑπηρέτησε μέ αὐταπάρνηση καί θυσία τήν ὑπόδουλη Πατρίδα μας ὡς διδασκάλισσα τοῦ Γένους καί ὡς διακόνισσα τῆς ἀγάπης! Ἡ ἱστορία τήν ὀνόμασε «Κυρά τῶν Ἀθηνῶν» ἤ ἁπλῶς «Κυρά». Ἡ Ἐκκλησία τήν ὀνόμασε Νεομάρτυρα καί Ὁσιομάρτυρα. Θά τῆς ἀφιερώσουμε τό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα. Θά διαβάσουμε ἀπό τό μικρό ἐξαίρετο βιβλίο «Συναξάρι ἀγάπης» τό κεφάλαιο «Ἁγία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία, Φῶς στό σκοτάδι τῆς σκλαβιᾶς», σελ. 51-55, ἐκδ. «Ο ΣΩΤΗΡ», Ἀθήνα 20195, σέ δύο Μέρη.

1. Στό πρῶτο Μέρος θά διαβάσουμε τίς σελίδες 51-55, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Δέν τό ἔκαναν ὅμως ἀμέσως, διότι κάποιοι Χριστιανοί τούς ἡμέρεψαν δίνοντάς τους πολλά χρήματα γιά τήν ἀπελευθέρωσή της», σελ. 55, καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί μᾶς λέει; (Σκέψεις Μελῶν…)

Μᾶς λέει ὅτι ἡ ἁγία Φιλοθέη ἔζησε στήν πιό σκοτεινή περίοδο τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς. Τότε πού «τά ἔσκιαζε ὅλα ἡ φοβέρα καί τά πλάκωνε ἡ σκλαβιά». Τότε πού ἡ Ἀθήνα δέν ἦταν Μεγαλούπολη, οὔτε εἶχε τίς δόξες τίς παλιές, ἀλλ᾿ ἦταν τελείως ἀγνώριστη, ρημαγμένη ἀπό τίς συμφορές καί γονατισμένη ἀπό τήν ἀνελέητη σκλαβιά. Γεννήθηκε τό ἔτος 1522 στήν περιοχή «Ἀκρόπολη» τῶν Ἀθηνῶν. Ἦταν κόρη τοῦ ὀνομαστοῦ προύχοντα Ἀγγέλου Μπενιζέλου, πού διετέλεσε καί δημογέροντας τῶν Ἀθηνῶν, καί τῆς εὐσεβοῦς συζύγου του Συρίγης, πού καταγόταν ἀπό τό γένος τῶν Παλαιολόγων. Τό ἐξαίρετο αὐτό ἀνδρόγυνο χρόνια πολλά δέν εἶχαν παιδί. Σέ προχωρημένη ἡλικία, μετά ἀπό πολλές προσευχές στήν Παναγία τή Γοργοεπήκοο, ἀπέκτησαν μία χαριτωμένη κορούλα, πού τή βάφτισαν Ρεγγίνα ἤ Ρηγίλλη καί ὑποκοριστικά τήν ἀποκαλοῦσαν Ρηγούλα, πού σημαίνει βασιλοπούλα. Τήν ἀνέθρεψαν μέ χριστιανική ἀνατροφή. Τό ἀρχοντικό τους ἦταν διδασκαλεῖο ἀρετῆς καί φιλανθρωπίας. Ἡ Ρηγούλα ἦταν προικισμένη μέ πολλά χαρίσματα. Οἱ κατά πάντα ἄξιοι γονεῖς της τήν ἔστελναν καί σέ ἰδιωτική δασκάλα, γιά νά μάθει γράμματα, πράγμα σπάνιο γιά τίς Ἑλληνοποῦλες τῆς σκλαβιᾶς. Ἡ Ρηγούλα εἶχε σπλαχνική καρδιά. Τό φαγητό πού τῆς ἔδιναν γιά κολατσιό, πολλές φορές τό μοίραζε σέ ἄλλα φτωχά παιδιά. Ἄλλοτε ἐπέστρεφε στό σπίτι χωρίς ἐπανωφόρι ἤ χωρίς παπούτσια, διότι τά ἔδινε σέ φτωχούς πού δέν εἶχαν ἐπανωφόρι τό χειμώνα ἤ περπατοῦσαν ξυπόλυτοι μέσα στίς λάσπες.

Σέ ἡλικία δεκατεσσάρων ἐτῶν τήν πάντρεψαν οἱ γονεῖς της, γιά νά μήν τήν ἁρπάξουν οἱ Τοῦρκοι καί τή στείλουν στά χαρέμια τῶν Πασάδων. Ὁ σύζυγός της, ὁ ὁποῖος καταγόταν ἀπό τό γένος τῶν Χειλάδων, εἶχε πολύ σκληρή καρδιά καί τή βασάνιζε. Εὐτυχῶς τό μαρτύριό της δέν κράτησε πολύ. Διότι μετά ἀπό τρία χρόνια ἐκοιμήθη ὁ σύζυγός της. Τότε ἡ Ρηγούλα, γιά νά μή μένει μόνη, τόλμημα ριψοκίνδυνο στούς χρόνους τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς, ἐπέστρεψε στό πατρικό της σπίτι. Μέσα σέ ἑπτά χρόνια ἔχασε καί τούς δύο ἡλικιωμένους γονεῖς της καί ἀπέμεινε ὁλομόναχη στόν κόσμο. Ἀλλά δέν κάμφθηκε τό ἠθικό της. Εἶχε ἤδη καταστρώσει μεγαλόπνοο σχέδιο. Ἀποφάσισε ἕνα μέρος τῆς περιουσίας πού κληρονόμησε ἀπό τούς γονεῖς καί τόν σύζυγό της νά τό διαθέσει γιά φιλανθρωπία καί τό ὑπόλοιπο μέρος τό διέθεσε γιά νά ἱδρύσει γυναικεία Μονή, στήν ὁποία πρώτη ἡ ἴδια ἐκάρη μοναχή καί ὀνομάστηκε «Φιλοθέη». Τό Μοναστήρι τό ἔφτιαξε στόν περίβολο τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου, ἐκεῖ πού βρίσκεται σήμερα ἡ Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν.

Ἡ ἱερά Μονή Ἁγίου Ἀνδρέου, μέ ἡγουμένη τήν ἁγία Φιλοθέη, γνώρισε ἡμέρες δόξας. Ἔφθασε νά ἔχει διακόσιες μοναχές! Ἦταν γιά τήν Ἀθήνα φάρος πνευματικός πού φώτιζε μέσα στό σκοτάδι τῆς σκλαβιᾶς. Τόπος προσευχῆς καί λατρείας τοῦ Θεοῦ, τόπος ἀσκήσεως καί πνευματικῆς ζωῆς, ἀλλά καί τόπος κοινωνικῆς προσφορᾶς καί φιλανθρωπίας, ὄαση στήν ἔρημο, φωλιά τῆς ἐλευθερίας!

Πλάι στήν ἱερά Μονή ἡ ἁγία Φιλοθέη ἔφτιαξε καί σχολεῖο – τό πρῶτο ἑλληνικό σχολεῖο στά χρόνια τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς –, γιά νά μαθαίνουν οἱ Ἑλληνοποῦλες γράμματα καί ἐργαστήρια γιά νά μαθαίνουν διάφορες τέχνες: ὑφαντική, ραπτική, πλεκτική, κέντημα. Ἐπίσης ἔφτιαξε ὀρφανοτροφεῖο θηλέων, νοσοκομεῖο γιά τούς ἀρρώστους, γηροκομεῖο γιά τίς γερόντισσες καί ξενώνα γιά τούς περαστικούς.

Ἡ ἁγία Φιλοθέη εἶχε ὡς σύνθημά της νά μή χαθεῖ καμιά  Ἑλληνοπούλα γιά τό Γένος. Τίς στήριζε νά μείνουν Χριστιανές καί Ἑλληνίδες. Τίς προστάτευε στό Μοναστήρι, ὅταν τίς καταδίωκαν οἱ Τοῦρκοι. Ἀκόμη καί τουρκάλες κοκοποιημένες προστάτευε ἡ ἁγία Φιλοθέη. Ἐπίσης ἀγόραζε ἀπό τά σκλαβοπάζαρα κορίτσια ἤ ἔδινε μπαξίσια στούς Τούρκους καί ἐλευθέρωνε αἰχμάλωτες Ἑλληνοποῦλες. Πολλές νέες τίς ἔστελνε καί στά μετόχια τῆς Μονῆς, στήν Ἄνδρο καί στήν Κέα. Ἐκεῖ τίς βοηθοῦσε ἕνα χρονικό διάστημα πνευματικά καί ὑλικά, καί κατόπιν τίς ἔστελνε στήν ἰδιαίτερη Πατρίδα τους, γιά νά δημιουργήσουν χριστιανική οἰκογένεια.

Βλέποντας οἱ Τοῦρκοι τήν πρωτοποριακή διδασκαλική, κοινωνική καί φιλανθρωπική δράση της καί τό ἐθνοσωτήριο ἔργο της, τή συνέλαβαν καί τή φυλάκισαν. Ἀλλ᾿ ἐπενέβησαν οἱ δημογέροντες τῶν Ἀθηνῶν καί τούς ἔπεισαν νά τήν ἀποφυλακίσουν χάριν τῶν ἀειμνήστων γονέων της. Τότε ἡ ἁγία Φιλοθέη ἐπιδόθηκε σέ νέους ἀγῶνες, σέ νέες προσπάθειες, σέ νέες ἐξορμήσεις ἀγάπης.

Στό ὕψος πού βρίσκονται σήμερα τό νοσοκομεῖο Ἐρυθρός Σταυρός καί τό γηροκομεῖο Ἀθηνῶν ἡ ἁγία Φιλοθέη ἄνοιξε πηγάδι γιά ψυχικό, γιά νά πίνουν νερό οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς καί οἱ περαστικοί. Ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ πηγαδιοῦ ἡ περιοχή ὀνομάζεται μέχρι σήμερα «Ψυχικό». Ἐπίσης ἡ ἁγία Φιλοθέη ἵδρυσε ἄλλα δύο Ἡσυχαστήρια, ἕνα στά Ἄνω Πατήσια, κι ἕνα στήν Καλογρέζα. Κι ὅταν ἔπεσε πείνα μεγάλη στήν Ἀθήνα, ἄνοιξε τίς ἀποθῆκες τῆς Μονῆς καί μοίραζε λάδι καί τρόφιμα στούς ἀνθρώπους πού δέν εἶχαν τίποτε νά φᾶνε. Χόρταινε πεινασμένους, πότιζε διψασμένους! Οἱ φίλοι τῆς Μονῆς τή συμβούλευαν νά μήν τά μοιράσει ὅλα τά τρόφιμα, γιά νά ἔχουν ἐπάρκεια τροφίμων οἱ Μοναχές, ἀλλά ἡ ἁγία Φιλοθέη τούς ἀπαντοῦσε: Θά φροντίσει καί γιά τίς Μοναχές ἡ ἀγαθή πρόνοια τοῦ Θεοῦ!

Θαυμάζουμε τή μεγαλοσύνη τῆς ἁγίας Φιλοθέης. Ἦταν «ἀνδρεία (=ἐνάρετη) γυνή»! Μιά γυναίκα μέ μεγάλη πίστη καί μεγάλη καρδιά, μέ ἀκατάβλητο θάρρος καί ἀλύγιστη θέληση! Μιά θεοφιλής ψυχή πού ἀφιερώθηκε ἐξ ὁλοκλήρου στόν Κύριο καί στήν ὑπηρεσία τοῦ δούλου Γένους! Μιά Ἁγία πού ἔλαμπε ἀπό ἀρετή καί ἡρωισμό! Μιά ἐξαίρετη προσωπικότητα μέ ἔμπνευση καί ὅραμα, πού εἶχε τή φωτισμένη διαίσθηση νά συλλαμβάνει τά προστάγματα τῶν καιρῶν. Ὅπως ἡ κλώσσα μαζεύει τά κλωσσόπουλα κάτω ἀπό τίς φτεροῦγες της, ἔτσι καί ἡ ἁγία Φιλοθέη ἀναδείχθηκε τροφός καί προστάτις καί στήριγμα τῶν χηρῶν, τῶν ὀρφανῶν, τῶν πενομένων, τῶν στερουμένων: «διωκομένων ἀσφαλές καταφύγιον, νεανίδων αἰχμαλώτων ἡ ἀνάρρυσις». «Ὥσπερ φωστήρ διέλαμψε καί τήν νύκτα ἐφώτισε τήν ζοφεράν τῆς δουλείας τοῦ γένους». Μακάρι κι ἐμεῖς, ὅπως ἡ ἁγία Φιλοθέη, νά γινόμαστε διάκονοι τῆς ἀγάπης καί νά φροντίζουμε τή νεότητα, τή χρυσή ἐλπίδα τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Πατρίδας, γιά νά εἶναι οἱ νέοι μας στόν δρόμο τοῦ Θεοῦ.

1. Στό δεύτερο Μέρος θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο κεφάλαιο, σελ. 55, καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί μᾶς λέει; (Σκέψεις Μελῶν…)

Μᾶς λέει ὅτι τίς καλοσύνες πού ἔκανε ἡ ἁγία Φιλοθέη, οἱ Τοῦρκοι δέν τίς ἔβλεπαν μέ καλό μάτι καί ἀποφάσισαν νά τή σκοτώσουν. Μιά βραδιά, τήν ὥρα πού ἐτελεῖτο ὁλονύκτια ἀγρυπνία στό Μετόχι τῶν Πατησίων πρός τιμήν τοῦ ἑορταζομένου πολιούχου ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, οἱ Τοῦρκοι μπῆκαν τά μεσάνυχτα στήν ἐκκλησία, ἔσυραν ἔξω βιαίως τήν ἁγία Φιλοθέη, τήν ξυλοκόπησαν «ἕως θανάτου» καί τήν παράτησαν μισοπεθαμένη. Μάταια πάσχιζαν οἱ μοναχές μέ βότανα καί γιατροσόφια νά μαλάξουν τά βαριά τραύματα της. Ἔζησε μαρτυρική ζωή τεσσεράμισι ἀκόμη μῆνες καί τελικά παρέδωσε τήν ἀγωνιστική ψυχή της στόν Κύριο στίς 19 Φεβρουαρίου τοῦ ἔτους1589. Τήν ἔκλαψαν οἱ Μοναχές, οἱ χῆρες, τά ὀρφανά, ἡ Ἀθήνα ὁλόκληρη. Μετά ἀπό δέκα μόλις χρόνια τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τήν ἀνακήρυξε Νεομάρτυρα καί Ὁσιομάρτυρα καί ἑορτάζεται ἡ σεπτή μνήμη της στίς 19 Φεβρουαρίου.

2. Διδάγματα ἀπό τό μαρτύριό της. Θαυμάσαμε τήν ἁγία Φιλοθέη στόν βίο καί τή δράση της. Τή θαυμάσαμε καί στό μαρτύριό της! Ἀναδείχθηκε πρώτη στήν ἀρχοντιά, πρώτη στή διακονία, πρώτη στή στέρηση, πρώτη καί στή θυσία. Εὐαρέστησε στόν ἅγιο Θεό μέ τήν ὁσία βιοτή της καί ἀξιώθηκε νά χύσει τό αἷμα της γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Ὅλοι οἱ Ἕλληνες, καί ἰδιαίτερα ὅσοι κατοικοῦμε στήν Ἀθήνα, «Ἀθηναίων ἡ πόλις ἡ περιώνυμος», τιμοῦμε τήν ἁγία Φιλοθέη, τήν Ἀθηνιώτισσα Κυρά καί «ἀσπαζόμεθα αὐτῆς τό θεῖον λείψανον, ὅτι ἐβίωσε σεμνῶς καί μετήλλαξε τό ζῆν ἀθλήσει καί μαρτυρίῳ». Καί τήν ἐπικαλούμαστε νά πρεσβεύει πρός τόν Σωτήρα Χριστό «διδόναι πᾶσι τό θεῖον ἔλεος». Ἀμήν.

 Ἀθηναίων ἡ πόλις ἡ περιώνυμος, Φιλοθέην τιμᾷ τήν Ὁσιομάρτυρα, καί ἀσπάζεται αὐτῆς τό θεῖον λείψανον· ὅτι ἐβίωσε σεμνῶς, καί μετήλλαξε τό ζῆν, ἀθλήσει καί μαρτυρίῳ, καί πρεσβεύει πρός τόν Σωτῆρα, διδόναι πᾶσι τό θεῖον ἔλεος.

Τήν Ὁσιομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ, τήν ἐν ταῖς Ἀθήναις διαλάμψασαν φαεινῶς, τήν καί μαρτυρίου στεφάνῳ κοσμουμένην, τήν θείαν Φιλοθέην πάντες ὑμνήσωμεν.

Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Χῶμα καί στάχτη…», «Ὁ Σωτήρ», τεῦχ. 2297/15.11.23/σελ. 457-458.