ΕΦ3. Νά μήν κατακρίνουμε

Οἱ ἄνθρωποι μέ πολύ μεγάλη εὐκολία κατακρίνουμε τούς ἄλλους καί δικαιολογούμαστε ὅτι δέν εἶναι τίποτε αὐτό πού κάνουμε. Ἔχει διαβρωθεῖ τόσο πολύ ἡ ψυχή μας, πού ἀντί νά ντρεπόμαστε πού κατακρίνουμε, φθά­σαμε στό σημεῖο νά νιώθουμε καί εὐχαρίστηση. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, βαθύτατος γνώστης τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, παρατηρεῖ ὅτι δέν εἶναι τίποτε τόσο «ἡδύ», τόσο εὐχάριστο στούς ἀνθρώπους, ὅσο τό νά κατακρίνουν τούς ἄλλους. Σάν νά γλυκαίνεται ἡ ψυχή μας, ὅταν ἀσχολούμαστε μέ τό κουτσομπολιό καί τήν κατάκριση. Ὅμως ὁ θεῖος Διδάσκαλος στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία Του διδάσκει νά μήν τούς κατακρίνουμε: «Μή κρίνετε, ἵνα μή κριθῆτε» (Ματθ. ζ΄ 1). Αὐτό τό ἁγιογραφικό Ἀνάγνωσμα θά μελετήσουμε στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα.

ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

Θά διαβάσουμε τό κείμενο καί τήν ἑρμηνεία τοῦ ἁγιογραφικοῦ Ἀναγνώσματος: Ματθ. ζ΄ 1-5: «1 Μή κρίνετε, ἵνα μή κριθῆτε· 2 ἐν ᾧ γάρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καί ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν. 3 τί δέ βλέπεις τό κάρφος τό ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τήν δέ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκόν οὐ κατανοεῖς; 4 ἤ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τό κάρφος ἀπό τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καί ἰδού ἡ δοκός ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου; 5 ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τήν δοκόν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καί τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τό κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου». Ἑρμηνεία: 1 Μήν κατακρίνετε μέ ἀσυμπάθεια, γιά νά μήν κατακριθεῖτε ἀπό τόν Θεό. 2 Διότι μέ τήν ἴδια αὐστηρή καί ἀσυμπαθή κρίση μέ τήν ὁποία κατακρίνετε, θά κατακριθεῖτε. Καί μέ τό ἴδιο μέτρο μέ τό ὁποῖο ἐξετάζετε καί καταδικάζετε τίς πράξεις τοῦ ἄλλου, θά μετρήσει ὁ Θεός καί τή δική σας πολιτεία καί συμπεριφορά. 3 Γιατί λοιπόν βλέπεις τό σκουπιδάκι πού εἶναι στό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ σου, ἐνῶ τό δοκάρι πού εἶναι στό μάτι σου δέν τό αἰσθάνεσαι καί δέν τό καταλαβαίνεις; Γιατί τό μικρό σφάλμα τοῦ ἀδελφοῦ σου τό βλέπεις, ἐνῶ μένεις ἀναίσθητος μπροστά στό δικό σου βαρύτατο σφάλμα; 4 Ἤ πῶς θά πεῖς στόν ἀδελφό σου, ἄφησέ με νά σοῦ βγάλω τό σκουπιδάκι ἀπ᾿ τό μάτι σου· ἐπίτρεψέ μου νά διορθώσω τό μικρό σφάλμα σου. Καί νά, στό μάτι σου εἶναι τό δοκάρι. Τήν ἴδια δηλαδή στιγμή ἐσύ εἶσαι ἔνοχος σέ βαρύτατο παράπτωμα. 5 Ὑποκριτή, πού προσποιεῖσαι ὅτι ἀπό ζῆλο γιά τήν ἀρετή κι ἀπό ἀγάπη θέλεις νά διορθώσεις τούς ἄλλους! Ἄν πράγματι τό κάνεις ἀπό ζῆλο, βγάλε πρῶτα τό δοκάρι ἀπ᾿ τό μάτι σου, καί τότε θά δεῖς καθαρά γιά νά βγάλεις καί τό σκουπιδάκι ἀπ᾿ τό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ σου.

Α΄ ΜΕΡΟΣ: Ἑρμηνευτικά σχόλια

(Στίχ. 1) «Μή κρίνετε». Ἐννοεῖ νά μήν κατακρίνουμε. Δέν ἀπαγορεύει «πᾶσαν κρίσιν, ἀλλά τήν κατάκρισιν καί τήν καταλαλιάν». Ἄλλο πράγμα εἶναι ἡ κρίση καί ἄλλο ἡ καταλαλιά καί ἡ κατάκριση. Κρίση εἶναι ἡ ἱκανότητα τοῦ λογικοῦ ἀνθρώπου νά παρατηρεῖ, νά ἑρμηνεύει τά γεγονότα, νά συλλογίζεται, νά ἐμβαθύνει, νά ἐκφέρει γνώμη γιά τήν ὀρθότητα τῶν ἐνεργειῶν του ἤ τήν ὀρθότητα τῶν ἐνεργειῶν τῶν συνανθρώπων του. Ἡ κρίση εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο πού μᾶς ἔκανε λογικούς. Τά ἄλογα ζῶα δέν ἔχουν τήν ἱκανότητα νά κρίνουν. Καταλαλιά εἶναι ἡ κακή συνήθεια πού ἔχουμε νά σχολιάζουμε ἐνέργειες τῶν συνανθρώπων μας, τό κοινῶς λεγόμενο «κουτσομπολιό». Κατάκριση εἶναι ἡ γενίκευση τῆς καταλαλιᾶς μέ σκοπό νά διαβάλουμε τόν συνάνθρωπό μας, νά τόν ὑποτιμήσουμε. Τόν ἀποκαλοῦμε ψεύτη, κλέφτη, μοιχό…
«ἵνα μή κριθῆτε». Ὁ Κύριος αἰτιολογεῖ τήν ἐντολή τῆς ἀποφυγῆς τῆς κατακρίσεως μέ τό ὅτι θά κριθοῦμε κι ἐμεῖς πού κατακρίνουμε τούς ἄλλους. Θά μᾶς κρίνει ὁ δίκαιος Κριτής τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως, τήν ἐπιφανή καί μεγάλη. Ἐάν ἐμεῖς κρίνουμε μέ αὐστηρότητα τούς ἄλλους, μέ τόν ἴδιο τρόπο θά μᾶς κρίνει κι ἐμᾶς ὁ δίκαιος Κριτής. Ὅση ἀκρίβεια ἀπαιτεῖς ἀπό τόν ἄλλο, σχολιάζει ὁ ἑρμηνευτής Εὐθύμιος Ζιγαβηνός, τόση ἀκρίβεια, ὡς πρός τή συμπεριφορά σου, θά σοῦ ζητήσει ὁ Θεός. Τόση ἀκρίβεια καί ἁγιότητα ἐπίσης θά ζητήσουν ἀπό σένα καί οἱ συνάνθρωποί σου. Εἶναι αὐτό νόμος δικαιοσύνης, ὅπως λέει ὁ ἅγιος ἀδελφόθεος Ἰάκωβος: «Ἡ γάρ κρίσις ἀνέλεος τῷ μή ποιήσαντι ἔλεος» (Ἰακ. β΄ 13). Ἡ κρίση τοῦ Θεοῦ θά εἶναι χωρίς ἔλεος καί ἐπιείκεια γιά ἐκεῖνον πού κατακρίνει μέ ἀσπλαχνία τούς συνανθρώπους του.

(Στίχ. 2) «ἐν ᾧ γάρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καί ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν». Σχολιάζει ὁ ἑρμηνευτής Ζιγαβηνός ὅτι μέ τήν ἴδια αὐστηρή καί ἀσυμπαθή κρίση μέ τήν ὁποία καταδικάζεις ἐσύ τόν ἀδελφό σου, μέ τόν ἴδιο τρόπο θά κριθεῖς κι ἐσύ ἀπό τόν Θεό. «Εἰ τό λεπτόν αὐτοῦ σφάλμα πολυπραγμονεῖς καί κατακρίνεις, καί τά λεπτά τά σά πολυπραγμονηθήσονται καί κατακριθήσονται ἐν καιρῷ τῆς φοβερᾶς Κρίσεως». Ὅση ἀκρίβεια ζητεῖς ἐσύ ἀπό τούς ἄλλους, τήν ἴδια ἀκρίβεια θά ζητήσει κι ἀπό σένα ὁ Θεός. Μέ τό ἴδιο μέτρο πού καταδικάζεις ἐσύ τίς πράξεις τῶν ἄλλων, μέ τό ἴδιο μέτρο θά μετρήσει καί ὁ Θεός τή δική σου πολιτεία καί συμπεριφορά.

(Στίχ. 3) «τί δέ βλέπεις τό κάρφος τό ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τήν δέ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκόν οὐ κατανοεῖς;» Γιά νά μᾶς βοηθήσει ὁ Κύριος νά καταλάβουμε πόσο μεγάλο εἶναι τό ἁμάρτημα τῆς κατακρίσεως, μᾶς ἀπευθύνει ἕνα πολύ δυνατό ἐρώτημα: Γιατί βλέπεις τό σκουπιδάκι πού εἶναι στό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ σου, καί τό δοκάρι πού εἶναι στό δικό σου μάτι δέν τό αἰσθάνεσαι καί δέν τό καταλαβαίνεις; Εἶναι ὄντως παράδοξο σύμπτωμα τό νά βλέπουμε τά μικρότερα λάθη τῶν συνανθρώπων μας καί νά μή βλέπουμε τίς μεγαλύτερες δικές μας παρεκτροπές· νά βλέπουμε τό σκουπιδάκι πού ὑπάρχει στό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ μας καί νά μή βλέπουμε τό δοκάρι πού ὑπάρχει στό δικό μας μάτι!

(Στίχ. 4) «ἤ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τό κάρφος ἀπό τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καί ἰδού ἡ δοκός ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου;» Στόν στίχο αὐτό μᾶς ἀπευθύνει ὁ Κύριος καί δεύτερο ἐρώτημα: Πῶς θά πεῖς στόν ἀδελφό σου, ἄφησέ με νά σοῦ βγάλω τό σκουπιδάκι ἀπό τό μάτι σου, τή στιγμή πού στό δικό σου μάτι ὑπάρχει δοκάρι; Μποροῦμε νά κάνουμε στούς ἄλλους τόν γιατρό, τή στιγμή πού ἐμεῖς πρῶτοι ἔχουμε ἀνάγκη ἐπείγουσας θεραπείας;

(Στίχ. 5) «ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τήν δοκόν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καί τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τό κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου». Χαρακτηρίζει ὁ Κύριος «ὑποκριτή» αὐτόν πού παρουσιάζεται ὅτι ἐνδιαφέρεται δῆθεν γιά τό καλό τοῦ ἀδελφοῦ του, ἐνῶ κινεῖται μέ διάθεση κατακρίσεως. Ὁ Κύριος ξεσκεπάζει τήν ὑποκρισία μας λέγοντας: Ὑποκριτή, βγάλε πρῶτα τό δοκάρι ἀπ᾿ τό μάτι σου, καί τότε θά δεῖς καθαρά γιά νά βγάλεις καί τό σκουπιδάκι ἀπό τό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ σου.
«τοῦ ἀδελφοῦ σου». Μᾶς κάνει ἐντύπωση ὅτι τρεῖς φορές σέ πέντε στίχους ὀνομάζει ὁ Κύριος τόν συνάνθρωπό μας «ἀδελφόν». Ἐκεῖνος πού κατακρίνουμε δέν εἶναι ξένος, εἶναι ἀδελφός μας. Ἄν ὄντως θεωροῦμε ἀδελφό τόν συνάνθρωπό μας· ἄν ὄντως τόν ἀγαποῦμε ἀδελφικά, δέν ἐπιτρέπεται νά τόν κατακρίνουμε: «Ὁ κατηγορῶν (=ὁ κατακρίνων) ἀδελφικά κρέα ἔφαγε» (=ἔφαγε κρέατα ἀδελφικά), λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος (ΕΠΕ 32, 34). Ὅταν κατακρίνουμε τόν ἀδελφό μας, εἶναι σάν νά τρῶμε τή σάρκα του. Ἄς ἀφήσουμε λοιπόν αὐτοῦ τοῦ εἴδους τήν ψεύτικη ἀγάπη καί ἄς ἀγαποῦμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον «ἐκ καθαρᾶς καρδίας» «ἐκτενῶς» (Α΄ Πέτρ. α΄ 22).

Β΄ ΜΕΡΟΣ: Πῶς ἐξηγεῖται τό παράδοξο φαινόμενο νά βλέπουμε τό σκουπιδάκι στό μάτι τοῦ ἀδελφοῦ μας καί νά μή βλέπουμε τό δοκάρι στό δικό μας μάτι;

Ἐξηγεῖται α) Ὡς ἔλλειψη αὐτογνωσίας. Ἐάν εἴχαμε αὐτογνωσία, θά βλέπαμε τίς δικές μας ἁμαρτίες καί δέν θά ἀσχολούμασταν μέ τίς ἁμαρτίες τῶν ἄλλων. Ἐνῶ ἐμεῖς δέν ἀσχολούμαστε μέ τίς δικές μας ἀδυναμίες καί ἀσχολούμαστε μέ τό τί κάνει ὁ ἕνας καί ὁ ἄλλος. Τό σύμπτωμα αὐτό τῆς ἀσθένειας θεραπεύεται, ἄν στρέψουμε τόν φακό τῆς προσοχῆς μας στόν ἔσω ἄνθρωπο· ἄν βλέπουμε τά δικά μας ἁμαρτήματα καί μετανοοῦμε γι᾿ αὐτά. Λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ὅτι, ἄν στρέψουμε τόν φακό τῆς προσοχῆς μας στά δικά μας ἁμαρτήματα, στό ἑξῆς περισσότερο ἀπ᾿ ὅλα θά φροντίζουμε γιά τή βαθύτερη μετάνοιά μας. Θά αἰσθανόμαστε ὅτι ὁ σύντομος χρόνος τῆς ζωῆς μας δέν ἐπαρκεῖ γιά νά πενθήσουμε τίς ἁμαρτίες μας, ἀκόμη κι ἄν ζήσουμε ἑκατό καί πλέον χρόνια, ἀκόμη κι ἄν δοῦμε ὁλόκληρο τόν Ἰορδάνη ποταμό νά βγαίνει ἀπό τούς ὀφθαλμούς μας ὡς δάκρυ.

β) Ἐπίσης ἐξηγεῖται ὡς νοσηρή ἐκδήλωση τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς φιλαυτίας μας. Ὁ ἐγωισμός καί ἡ φιλαυτία μας μᾶς ὠθοῦν στό νά ἀθωώνουμε τόν ἑαυτό μας καί νά καταδικάζουμε τόν ἀδελφό μας, γιά νά μή στέκεται αὐτός ψηλότερα στήν ἐκτίμηση τῶν ἄλλων. Ὁ ἐγωισμός καί ἡ φιλαυτία μας μᾶς φοροῦν γυαλιά μέ μεγεθυντικούς φακούς, γιά νά μεγαλοποιοῦμε τά ψεγάδια τῶν ἄλλων καί νά μήν ἀσχολούμαστε καθόλου μέ τή διόρθωση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὁ Φαρισαῖος τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς λόγῳ τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφάνειάς του κατηγοροῦσε τούς ἄλλους ὅτι εἶναι ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, καί παίνευε τόν ἑαυτό του ὅτι εἶναι ὁ καλύτερος. Τό σύμπτωμα αὐτό τῆς ἀσθένειας θεραπεύεται μέ τήν ταπεινή γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας καί τή θεραπεία τῶν δικῶν μας παθῶν. Μόνο μέ τήν ταπείνωση θά μάθουμε νά βλέπουμε τόν ἑαυτό μας ἁμαρτωλό, καί μάλιστα ὡς τόν χειρότερο τῶν ἁμαρτωλῶν, καί θά κλαῖμε γιά τίς δικές μας ἁμαρτίες, ἀντί νά κατακρίνουμε τούς ἄλλους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ὁ εὐκολότερος δρόμος γιά νά κερδίσουμε τόν Παράδεισο, εἶναι νά μήν κατακρίνουμε τούς ἄλλους. Νά παρακαλοῦμε τόν ἅγιο Θεό νά μᾶς χαρίσει αὐτό τό δῶρο: «…Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου. Ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».

ΣΥΝΘΗΜΑ
«Μή κρίνετε, ἵνα μή κριθῆτε» (Ματθ. ζ´ 1)

ΥΓ. Τό θέμα αὐτό νά γίνει, κατά προτίμηση, τόν μήνα Αὔγουστο τοῦ 2024.