08. Ἡ φιλαυτία (2-8/12)

Ἡ φιλαυτία θεωρεῖται ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς «ἡ μητέρα τῶν παθῶν». Μητέρα τῶν παθῶν σημαίνει ὅτι ἀπό τή φιλαυτία γεννιοῦνται καί ὅλα τά ἄλλα πάθη. Σ᾿ αὐτό τό πρωταρχικό πάθος, ἀπό τό ὁποῖο γεννιοῦνται καί ὅλα τά ὑπόλοιπα, θά ἐπικεντρωθοῦμε στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα. Θά μελετήσουμε τό ἄρθρο «Τόν νοιάζει μόνο ὁ ἑαυτός του…», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2313/15.7.24/σελ. 335-336 καί θά ἐξε­τάσουμε τί εἶναι ἡ φιλαυτία, πῶς ἐκδηλώνεται, πόσο μεγάλη ζημιά κάνει καί πῶς θά τήν ὑπερνικήσουμε.

Γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στόν μαθητή του Τιμόθεο: 1 «…ἐνστήσονται καιροί χαλεποί· 2 ἔσονται γάρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, 3 ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, 4 προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλή­δονοι μᾶλλον ἤ φιλόθεοι, 5 ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τήν δέ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι» (Β΄ Τιμ. γ΄ 1-5). Ἑρμηνεία: 1 …θά ἔλθουν καιροί δύσκολοι καί ἐπικίνδυνοι. 2 Διότι οἱ ἄνθρωποι θά εἶναι φίλαυτοι καί ὁ καθένας τους θά ἀγαπᾶ μόνο τόν ἑαυτό του, θά εἶναι φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, ἀπείθαρχοι στούς γονεῖς τους, ἀχάριστοι, ἀσεβεῖς, χωρίς νά ἔχουν ἱερό καί ὅσιο. 3 Θά στεροῦνται καί αὐτήν ἀκόμη τή φυσική στοργή. Θά εἶναι ἀδιάλλακτοι, συκοφάντες, ἀσυγκράτητοι στίς ἐπιθυμίες τους, σκληροί καί ἀνήμεροι, ἐχθροί κάθε καλοῦ, 4 προδότες, αὐθάδεις, ξυπασμένοι ἀπό ὑπερηφάνεια καί ἐγωισμό, ἄνθρωποι πού θά ἀγαποῦν τίς ἡδονές περισσότερο ἀπό τόν Θεό. 5 Θά ἔχουν βέβαια τήν ἐξωτερική μορφή τῆς εὐσέβειας, ἀλλά θά ἔχουν ἀρνηθεῖ τή δύναμή της. Ἑρμηνευτικό σχόλιο ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου: «Εὐθύς βάλλει ὁ Ἀπόστολος τό πρῶτον πάθος ὁποῦ γεννᾶ ὅλα τά κακά, ἤγουν τήν φιλαυτίαν». Ἀκολουθεῖ τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, ὁ ὁποῖος λέει ὅτι «ἀρχή πάντων τῶν παθῶν εἶναι ἡ φιλαυτία». Καί τόν ὅσιο Θαλάσσιο, ὁ ὁποῖος λέει ὅτι «ἡ φιλαυτία προηγεῖται πάντων τῶν παθῶν». Ὅλα τά ἄλλα πάθη ἀκολουθοῦν.

1. Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου «Τόν νοιάζει μόνο ὁ ἑαυτός του…», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2313/15.7.24/σελ. 335-336, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Εἶναι ἁμαρτία αὐτοκαταστροφική», σελ. 335, β΄ στήλη, καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί εἶναι ἡ φιλαυτία; (Σκέψεις Μελῶν…) Φιλαυτία εἶναι ἡ ὑπερβολική, ἡ ἀρρωστημένη, ἡ ἐγωιστική ἀγάπη πού ἔχουμε γιά τόν ἑαυτό μας. Διαβάσαμε στήν ἑρμηνεία τοῦ ἁγιογραφικοῦ Ἀναγνώσματος ὅτι ὁ φίλαυτος ἀγαπᾶ μόνο τόν ἑαυτό του. Καί στό ἄρθρο διαβάσαμε ὅτι ὁ φίλαυτος κοιτάει μόνο τόν ἑαυτό του. Κάνει ὅπως τά μικρά παιδιά πού τά θέλουν ὅλα δικά τους! Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης λέει ὅτι «ἡ φιλαυτία εἶναι μία ἄτακτος φιλία τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀπό τήν ὁποίαν νικώμενοι κάμνομεν ὅλα τά κακά καί τά πάθη διά νά θεραπεύσωμεν τόν ἑαυτόν μας καί ἡ ὁποία μᾶς κάμνει νά μή θέλωμεν τό καλόν τοῦ πλησίον μας, ἀλλά μόνον τό ἰδικόν μας».

2. Πῶς ἐκδηλώνεται τό πάθος τῆς φιλαυτίας; (Σκέψεις Μελῶν…) Περιγράφει πολύ ὡραῖα τό ἄρθρο ὅτι ὁ φίλαυτος φροντίζει γιά τό βόλεμά του, τήν ἄνεσή του, τήν καλοπέρασή του, τό συμφέρον του, τό φαγητό του, τόν ὕπνο του, τήν ὑγεία του. Ἔχει τήν ἀξίωση οἱ ἄλλοι νά γίνονται θυσία γι᾿ αὐτόν, νά τόν διακονοῦν, νά τόν φροντίζουν οἱ πάντες. Δηλαδή, ζεῖ ἐγωκεντρικά, ἐφόσον ἐπιθυμεῖ οἱ πάντες καί τά πάντα νά περιστρέφονται γύρω ἀπό αὐτόν, ἀκόμη καί ὁ Θεός. Λέει ὁ Μέγας Βασίλειος ὅτι ὁ φίλαυτος ἀκόμη καί ὅταν προσεύχεται, δέν προσεύχεται στόν Θεό, ἀλλά στόν ἑαυτό του, ὅπως προσευχήθηκε ὁ Φαρισαῖος, ὁ ὁποῖος «σταθείς πρός ἑαυτόν ταῦτα προσηύχετο» (Λουκ. ιη΄ 11). Ὁ φίλαυτος εἶναι ἀτομιστής, ἐφόσον προκρίνει πάντοτε τό δικό του συμφέρον. Ὁ φίλαυτος ἔχει πολύ μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του, ἐφόσον καλλιεργεῖ αἴσθημα ὑπεροχῆς, ὅτι εἶναι καλύτερος ἀπ᾿ ὅλους. Ὁ φίλαυτος ἀποξενώνεται τελείως ἀπό τούς συνανθρώπους του. Ὁ κόσμος νά χαλάει γύρω του, δέν ἁπλώνει τό χέρι του νά βοηθήσει κανένα. Ὁ φίλαυτος εἶναι αὐτάρκης. Δέν πιστεύει στόν Θεό καί δέν ἀναφέρεται στόν Θεό, διότι πιστεύει στόν ἑαυτό του. Λέει: Δέν μοῦ χρειάζεται ὁ Θεός. Μπορῶ καί μόνος μου καλύτερα. Ὁ φίλαυτος εἶναι ὀκνηρός καί ἀπρόθυμος στόν πνευματικό ἀγώνα, ἐφόσον δέν θέλει νά κουρασθεῖ, νά ἱδρώσει, νά κοπιάσει. Ὁ φίλαυτος ἀδικεῖ τούς συνανθρώπους του, ἐφόσον προκρίνει τό δικό του συμφέρον.

3. Πόσο μεγάλη ζημιά κάνει ἡ φιλαυτία; (Σκέψεις Μελῶν…) Ἡ φιλαυτία σκληρύνει τήν καρδιά. Πέτρα τήν κάνει. Ἡ φιλαυτία χωρίζει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό, τόν χωρίζει καί ἀπό τούς συνανθρώπους του. Ἡ φιλαυτία εἶναι πολύ βαριά καί δυσθεράπευτη ἀσθένεια τῆς ψυχῆς. Μοιάζει μέ ἐπιθετικό, καθολικό καρκίνο πού ἁπλώνει παντοῦ τά πλοκάμια του! Παραμορφώνει τόσο πολύ τό κάλλος τῆς ψυχῆς, πού τήν κάνει τελείως ἀγνώριστη! Ἡ φιλαυτία δέν ζημιώνει μόνο τούς συνανθρώπους μας. Ζημιώνει τόν ἴδιο τόν ἑαυτό μας. Εἶναι ἁμαρτία αὐτοκαταστροφική. Κόλαση κάνει τή ζωή μας.

Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Πῶς θεραπεύεται τό πάθος τῆς φιλαυτίας; (Σκέψεις Μελῶν…)

α) Μέ τήν αὐταπάρνηση. Τό πάθος τῆς φιλαυτίας εἶναι τό «ὀλεθριώτερον», τό χειρότερο ἀπ᾿ ὅλα τά πάθη, ὁ γίγαντας τῶν παθῶν. Εἶναι βαθύρριζο πάθος καί δύσκολα θεραπεύεται. Καλούμαστε νά νεκρώνουμε τόν παλαιό ἄνθρωπο πού ὑπάρχει μέσα μας μαζί μέ τά θελήματα καί τίς κακές ἐπιθυμίες του. Νά μήν τοῦ κάνουμε τά θελήματα, ἀλλά τά ἀκριβῶς τά ἀντίθετα ἀπ᾿ ὅσα μᾶς ζητάει. Νά καλλιεργοῦμε τή θεμελιώδη ἀρετή τῆς αὐταπαρνήσεως, πού εἶναι «ἡ παντελής τῶν παρελθόντων λήθη καί ἡ τῶν θελημάτων ἑαυτοῦ ἀναχώρησις», ὅπως λέει ὁ Μέγας Βασίλειος (ΕΠΕ 8, 214). Δηλαδή, τό νά ξεχάσουμε τελείως τόν ἑαυτό μας καί τό παρελθόν μας καί νά ἀπαγκιστρωθοῦμε ἀπό κάθε ἐγωιστικό θέλημά μας. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφήσει τά δικά του θελήματα καί ἀρχίσει νά δέχεται στή ζωή του τά θελήματα καί νοήματα τοῦ Θεοῦ, τότε ξεπερνάει τή φιλαυτία του. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ μᾶς ζητεῖ: «Μηδείς τό ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλά τό τοῦ ἑτέρου ἕκαστος» (Α΄ Κορ. ι΄ 24). Κανείς νά μήν ἐπιζητεῖ ὅ,τι τοῦ ἀρέσει ἤ ὅ,τι τόν ἐξυπηρετεῖ, ἀλλά ἄς ἐπιδιώκει καί ἄς ἐνδιαφέρεται περισσότερο γιά τό καλό τοῦ ἄλλου. Δέν ὑπάρχουμε μόνο ἐμεῖς. Ὑπάρχουν καί οἱ ἄλλοι, στούς ὁποίους, ἄν εἴμαστε πνευματικοί ἄνθρωποι, ὀφείλουμε νά δίνουμε προτεραιότητα.

β) Μέ τήν ἀγάπη. Ἐπίσης τό πάθος τῆς φιλαυτίας ὑπερνικᾶται μέ τήν ἀγάπη. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ μᾶς ζητᾶ νά μήν ἐπιδιώκουμε τό δικό μας συμφέρον, «ἀλλά τό τῶν πολλῶν, ἵνα σωθῶσι» (Α΄ Κορ. ι΄ 33). Ὄχι αὐτό πού ἐξυπηρετεῖ ἐμᾶς, ἀλλά ἐκεῖνο πού ἐξυπηρετεῖ τό σύνολο. Ἡ καρδιά μας νά χτυπάει ἀπό ἀγάπη γιά τούς συνανθρώπους μας. «Ἡ ἀγάπη οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 5). Αὐτός πού ἀγαπᾶ ἀληθινά, δέν ζητᾶ τά δικά του συμφέροντα. Νά μάθουμε νά δινόμαστε στούς ἄλλους. Νά εἴμαστε διάκονοι καί ὑπηρέτες τῶν ἄλλων κατά τό πρότυπο τοῦ Κυρίου μας. Ὁ Κύριος ἔπλυνε τά πόδια τῶν μαθητῶν του. Κι ἐμεῖς νά ὑπηρετοῦμε τούς ἀδελφούς μέ κάθε ταπείνωση. Κι ἀκόμη νά ἔχουμε πλατιά καρδιά πού νά τούς χωράει ὅλους. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος βρισκόταν φυλακισμένος στή φυλακή τῆς Ρώμης καί ἔγραφε στούς Φιλιππησίους: «Καθώς ἐστι δίκαιον ἐμοί τοῦτο φρονεῖν ὑπέρ πάντων ὑμῶν διά τό ἔχειν με ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμᾶς…» (Φιλιπ. α΄ 7). Τούς εἶχε ὅλους μέσα στήν καρδιά του, κι ἄς βρισκόταν τοπικά πολύ μακριά τους. Τό ἴδιο νά κάνουμε κι ἐμεῖς. Νά δείχνουμε θυσιαστική ἀγάπη πρός τούς ἄλλους. Ἡ ἀγάπη πού δείχνουμε στούς συνανθρώπους μας ἐπιστρέφει σέ μᾶς τούς ἴδιους. Εὐεργετώντας τούς ἄλλους, ὠφελοῦμε τόν ἑαυτό μας. Δείχνοντας ἀληθινή ἀγάπη στούς ἄλλους, ἀγαποῦμε ἀληθινά τόν ἑαυτό μας.

γ) Μέ τήν προσευχή. Τό βαθύρριζο πάθος τῆς φιλαυτίας μόνο μέ τίς δικές μας δυνάμεις δέν θά μπορέσουμε νά τό νεκρώσουμε. Ἀλλά μέ τή Χάρι τοῦ Θεοῦ ὅλα εἶναι κατορθωτά. Νά ζητοῦμε τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Νά παρακαλοῦμε τόν Κύριο νά μᾶς ἐλευθερώσει ἀπό τά δεσμά τῆς φιλαυτίας καί νά μᾶς βγάλει στό ξέφωτο τῆς ἀληθινῆς ἐλευθερίας. Νά παρακαλοῦμε τόν Κύριο νά αὐξάνει μέσα μας τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό καί πρός ὅλους τούς συνανθρώπους μας, ἐχθρούς καί φίλους. Ἰδίως πρός τούς ἐχθρούς μας, ὅπως λέει ὁ Κύριος: «Ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς, εὐλογεῖτε τούς καταρωμένους ὑμῖν, προσεύχεσθε ὑπέρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς» (Λουκ. ς΄ 27-28). Νά  ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς μας, νά εὐεργετεῖτε ἐκείνους πού σᾶς μισοῦν, νά εὔχεσθε νά χαρίζει ὁ Θεός ἀγαθά καί νά ζητᾶτε τίς θεῖες εὐλογίες γιά ἐκείνους πού σᾶς καταριοῦνται, καί νά προσεύχεσθε γιά χάρη ἐκείνων πού σᾶς δυσφημοῦν καί μέ κάθε τρόπο σᾶς βλάπτουν.

Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ μᾶς παραγγέλλει, μιμούμενοι τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου μας, νά μήν κάνουμε αὐτό πού ἀρέσει σέ μᾶς, ἀλλά ὅ,τι ἀρέσει καί οἰκοδομεῖ τόν ἀδελφό μας. Τή διδασκαλία αὐτή τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀπηχεῖ καί τό Πατερικό λόγιο: «Ἀνέπαυσες τόν ἀδελφόν σου, ἀνέπαυσες Κύριον τόν Θεόν σου». Κάθε φορά πού προσπαθοῦμε νά μήν ἀναπαύουμε τόν ἑαυτό μας, ὅταν τό ἀπαιτεῖ ἡ ἀνάπαυση τοῦ ἀδελφοῦ μας, ὑπερνικοῦμε τή φιλαυτία μας καί βιώνουμε τή φιλαδελφία, πού εἶναι τό ἀντίθετο τῆς φιλαυτίας. Ἀγαπώντας τούς ἀδελφούς μας, ἐλευθερωνόμαστε ἀπό τή φιλαυτία μας καί, ἀναπαύοντας τούς ἀδελφούς μας, ἀναπαύουμε τόν Κύριο καί Θεό μας.

Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἁγιολογικό, τῶν Χριστουγέννων: Γαλ. δ΄ 4-7.