ΘΕΜΑ: Περί ταπεινοφροσύνης
ΕΒΔΟΜΑΔΑ: 10-16 Φεβρουαρίου 2025
ΑΡΘΡΟ: «Ἁγίου Δωροθέου, Λόγος περί ταπεινοφροσύνης», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2310/1.6.24/σελ. 258-259.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ψαλ. ριδ΄ [114] 6
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: † Ἀθανασίου Σ. Φραγκοπούλου, «Ἡ πύλη της μετανοίας», ἐκδ. «Ὁ Σωτήρ», Ἀθῆναι 20158.
Μεταφορτώσεις
Θέμα για τους κυκλάρχες |
Άρθρο |
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ἀπό τήν Κυριακή πού πέρασε, ἡ ὁποία ὀνομάζεται Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου, εἰσήλθαμε στό Τριώδιο, πού εἶναι ἡ κατανυκτικότερη Περίοδος τοῦ λειτουργικοῦ ἔτους. Διαρκεῖ 70 ἡμέρες – ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου μέχρι τό ἀπόγευμα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου – καί μᾶς προετοιμάζει γιά τά σεπτά Πάθη καί τή λαμπροφόρο Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας. Εἰδικότερα ἡ Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου μᾶς καλεῖ νά φύγουμε μακριά ἀπό τήν ὑπερηφάνεια τοῦ Φαρισαίου καί νά μάθουμε τήν ταπείνωση τοῦ Τελώνη: «Φαρισαίου φύγωμεν ὑψηγορίαν, καί Τελώνου μάθωμεν, τό ταπεινόν ἐν στεναγμοῖς» (Κοντάκιον Ὄρθρου). «Ὑψηγορίαν φύγωμεν, Φαρισαίου κακίστην, ταπείνωσιν δέ μάθωμεν, τοῦ Τελώνου ἀρίστην» (Ἐξαποστειλάριον Ὄρθρου). Ἐπειδή τό θέμα πού μᾶς προσφέρει ἡ πρώτη ἑβδομάδα τοῦ Τριωδίου εἶναι γιά τήν ταπείνωση, στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα, θά μελετήσουμε τό ἄρθρο «Ἁγίου Δωροθέου, Λόγος περί ταπεινοφροσύνης», καί θά βγάλουμε τά ἀνάλογα διδάγματα, πού ταιριάζουν στό πνεῦμα τῆς Περιόδου πού διανύουμε.
Α΄ ΜΕΡΟΣ: «Πρό παντός χρῄζομεν τῆς ταπεινοφροσύνης»
1. Θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου «Ἁγίου Δωροθέου, Λόγος περί ταπεινοφροσύνης», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2310/1.6.24/σελ. 258-259, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Δέν ἀνέχεται νά κατηγορήσει κανέναν ἄλλον. Κι ἔτσι περνᾶ τή θλίψη χωρίς ταραχή, χωρίς στενοχώρια, εἶναι πλήρως ἀναπαυμένος», σελ. 259, α΄ στήλη, καί θά ποῦμε στά Μέλη: Θαυμάζουμε τή ρήση τοῦ Γέροντα, ὅτι περισσότερο ἀπό ὁτιδήποτε ἄλλο ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη. Γιατί ἔχουμε περισσότερο ἀνάγκη ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη; Πῶς τό ἐξηγεῖ ὁ ὅσιος Δωρόθεος; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὁ ὅσιος Δωρόθεος λέει: Ἔχουμε ἀνάγκη καί ἀπό τήν ἐγκράτεια, ἀφοῦ ὁ Ἀπόστολος λέει: «πᾶς δέ ὁ ἀγωνιζόμενος πάντα ἐγκρατεύεται» (Α΄ Κορ. θ΄ 25). Καθένας πού ἀγωνίζεται, κάνει ἐγκράτεια σέ ὅλα, ἀκόμη καί στήν τροφή καί στό ποτό. Ἔχουμε ἀνάγκη καί ἀπό τόν φόβο τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ἡ Ἁγία Γραφή λέει: «ἀρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Ψαλ. ρι΄ [110] 10). Ὁ φόβος πού ἐμπνέει τό ὄνομα τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ ἀρχή καί ἡ ρίζα τῆς ἀληθινῆς σοφίας. Ἔχουμε ἀνάγκη καί ἀπό τήν πίστη, ἀφοῦ ἡ Ἁγία Γραφή λέει: «χωρίς δέ πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι» (Ἑβρ. ια΄ 6). Χωρίς πίστη εἶναι ἀδύνατον νά εὐαρεστήσει κανείς στόν Θεό. Ἔχουμε ἀνάγκη καί ἀπό τήν ἐλεημοσύνη, ἀφοῦ ἡ Ἁγία Γραφή λέει: «ἐλεημοσύναις καί πίστεσιν ἀποκαθαίρονται ἁμαρτίαι» (Παροιμ. ιε΄ 27α). Μέ ἐλεημοσύνες, καλοσύνες καί ἐντιμότητα καθαρίζονται οἱ ἁμαρτίες. Ἀλλά οὔτε ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, οὔτε ἡ ἐλεημοσύνη, οὔτε ἡ πίστη, οὔτε ἡ ἐγκράτεια, οὔτε καμία ἄλλη ἀρετή δέν μπορεῖ νά κατορθωθεῖ χωρίς τήν ταπεινοφροσύνη. Ἄν ταπεινωθοῦμε καί ποῦμε: «Συγχώρησον», συγχώρεσέ με, ἀδελφέ μου, τότε ὅλες οἱ παγίδες τοῦ ἐχθροῦ καί ἀντιπάλου καταστρέφονται.
2. Ἐπίσης τονίζει ὁ ὅσιος Δωρόθεος ὅτι μπορεῖ σέ κάποια ἄλλα παλαίσματα, ὅπως εἶναι ἡ νηστεία καί ἡ ἄσκηση, νά εἴμαστε ἀδύναμοι ἄνθρωποι καί νά δυσκολευόμαστε νά τά κάνουμε ὅπως τά ἔκαναν οἱ Ἅγιοι. Τουλάχιστον ἄς ταπεινωθοῦμε. Αὐτό ὅλοι μποροῦμε νά τό κάνουμε. Ἄν καλλιεργοῦμε τήν ταπεινοφροσύνη, ἡ ταπεινοφροσύνη μπορεῖ καί μόνη της νά σώσει τόν ἄνθρωπο. Τί ἔχουμε νά ποῦμε πάνω σ᾿ αὐτό; (Σκέψεις Μελῶν…) Πράγματι· ἡ ταπείνωση μπορεῖ νά ἑλκύσει τή Χάρι τοῦ Θεοῦ καί νά ἀναπληρώσει τά ἐλλείποντα. Αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπό τό πασίγνωστο ὅραμα τοῦ Μεγάλου Ἀντωνίου, ὁ ὁποῖος εἶδε τίς παγίδες τοῦ διαβόλου ἁπλωμένες στή γῆ, ἀναστέναξε κι ἀναρωτήθηκε ποιός μπορεῖ νά τίς ξεπεράσει. Τότε ἄκουσε φωνή ἀπό τόν οὐρανό, πού τοῦ ἔλεγε: «ἡ ταπεινοφροσύνη»: «Εἶπεν ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος· εἶδον πάσας τάς παγίδας τοῦ ἐχθροῦ ἡπλωμένας ἐπί τῆς γῆς καί στενάξας εἶπον· Τίς ἄρα παρέρχεται ταύτας; Καί ἤκουσα φωνῆς λεγούσης μοι· Ἡ ταπεινοφροσύνη» (Μ. Ἀντων. PG 65, 77 Β, ζ΄). Τήν ταπεινοφροσύνη οἱ παγίδες τοῦ ἐχθροῦ δέν μποροῦν οὔτε κάν νά τήν ἀγγίξουν. «Καί οὔτε ἅπτονται αὐτῆς». Τήν ταπεινοφροσύνη δέν μπορεῖ τίποτε νά τή νικήσει, οὔτε τά θλιβερά τῆς ζωῆς οὔτε οἱ παρατηρήσεις τῶν ἄλλων. Ταπεινώνεται ὁ ἀγωνιστής τοῦ καλοῦ ἀγώνα τῆς πίστεως, δέχεται τίς ποικίλες ταπεινώσεις, τίς ὑπερνικᾶ χωρίς νά ταράζεται καί εἶναι πλήρως ἀναπαυμένος!
Στό σημεῖο αὐτό νά παρεμβάλουμε τό ἁγιογραφικό Ἀνάγνωσμα, πού εἶναι ὁ ψαλμικός στίχος: «φυλάσσων τά νήπια ὁ Κύριος· ἐταπεινώθην, καί ἔσωσέ με» (Ψαλ. ριδ΄ [114] 6). Ὁ Κύριος διαφυλάσσει τούς ταπεινούς, τούς ἄκακους καί ἀπονήρευτους, οἱ ὁποῖοι δέν μποροῦν μόνοι τους νά προστατεύσουν τούς ἑαυτούς τους, ὅπως τά νήπια. Γι᾿ αὐτό κι ἐγώ ταπεινώθηκα καί ἔγινα σάν νήπιο. Καί ὁ Κύριος μέ ἔσωσε. Ὁ ἱερός Ψαλμωδός βρέθηκε σέ κινδύνους καί πειρασμούς. Προσέφυγε τότε στόν Θεό μέ τήν προσευχή καί ὁ Θεός τόν ἔσωσε. Ἄλλος Ψαλμός λέει: «οὐ γάρ ἐπί τῷ τόξῳ μου ἐλπιῶ, καί ἡ ρομφαία μου οὐ σώσει με» (Ψαλ. μγ΄ [43] 7). Δέν θά στηρίξω τήν ἐλπίδα μου στό τόξο μέ τό ὁποῖο πολεμῶ, καί δέν θά μέ σώσει τό σπαθί πού κρατῶ στά χέρια μου. Πράγματι· οὔτε τό τόξο μας μπορεῖ νά μᾶς σώσει, οὔτε ἡ ρομφαία μας μπορεῖ νά μᾶς σώσει, οὔτε οἱ σωματικές δυνάμεις μας μποροῦν νά μᾶς σώσουν. Μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά μᾶς σώσει, ἄν ταπεινωθοῦμε καί προσφύγουμε στήν κραταιά προστασία Του.
Νά θυμηθοῦμε καί τό διδακτικό συμβάν μέ τόν ἅγιο Μακάριο τόν Αἰγύπτιο, στόν ὁποῖο παρουσιάσθηκε ὀφθαλμοφανῶς ὁ διάβολος καί τοῦ εἶπε: Ὅλα τά παλαίσματα πού κάνεις, τά κάνω κι ἐγώ καί καλύτερα ἀπό σένα. Ἀλλά δέν μπορῶ νά σέ νικήσω, διότι ἐσύ ταπεινώνεσαι, ἐνῶ ἐγώ δέν μπορῶ νά ταπεινωθῶ: «Δέν ἔχω δύναμιν κατά σοῦ. Ἰδού πᾶν ὅ,τι κάμνεις σύ τό κάμνω κι ἐγώ. Σύ νηστεύεις, νηστεύω κι ἐγώ· ἀγρυπνεῖς σύ, ἐγώ οὐδόλως κοιμοῦμαι· ἕν εἶναι μόνον διά τοῦ ὁποίου μέ νικᾷς· ἡ ταπείνωσίς σου. Διά τοῦτο δέν ἔχω δύναμιν κατά σοῦ».
Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Δωροθέου «Περί ταπεινοφροσύνης» καί τά τελευταῖα παραδείγματα πού κατατέθηκαν, ἀποδεικνύουν περίτρανα ὅτι δέν ὑπάρχει πιό μεγάλη ἀρετή ἀπό τήν ταπείνωση. «Μεγάλη ἐστίν ἡ ταπείνωσις»! (ὅσιος Δωρόθεος). Τίποτε πιό δυνατό ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη. Τίποτε δέν μπορεῖ νά τή νικήσει.
Β΄ ΜΕΡΟΣ: Πῶς θά τήν ἀποκτήσουμε;
1. Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ποῦμε στά Μέλη: Εἶναι ὀλέθριο τό νά ὑπερηφανευόμαστε κατά τῶν συνανθρώπων μας καί ὀλεθριότερο τό νά ὑπερηφανευόμαστε ἀπέναντι στόν Θεό. Εἶναι ὀλέθριο τό νά καλλιεργοῦμε τήν κοσμική ὑπερηφάνεια, δηλαδή νά παινευόμαστε γιά τόν πλοῦτο μας, γιά τήν ὀμορφιά μας, καί ὀλεθριότερο τό νά καλλιεργοῦμε τή μοναχική ὑπερηφάνεια, δηλαδή νά παινευόμαστε γιά τίς ἀρετές μας. Σωτήριο εἶναι τό νά ταπεινωνόμαστε. Πῶς θά ἀποκτήσουμε τήν ταπεινοφροσύνη; Πρωτίστως νά ἀκολουθοῦμε τούς δύο δεῖκτες πού δείχνουν ὅτι εἴμαστε στήν ἀληθινή ταπεινοφροσύνη: τό νά θεωροῦμε τόν ἑαυτό μας πιό κάτω ἀπό ὅλους τούς ἄλλους καί τό νά ἀποδίδουμε κάθε κατόρθωμά μας στόν Θεό. Τί ἔχουμε νά ποῦμε πάνω σ᾿ αὐτούς; (Σκέψεις Μελῶν…). Ὁ ὑπερήφανος μοιάζει σάν νά περπατάει ἐπάνω σέ τεντωμένο σχοινί. Κινδυνεύει ἀπό ὥρα σέ ὥρα νά πέσει κάτω καί νά σκοτωθεῖ. Ὁ ταπεινός μοιάζει σάν νά πατάει σέ στέρεο ἔδαφος. Δέν κινδυνεύει νά πέσει. Πῶς εἶναι δυνατόν νά πέσει, ἀφοῦ βρίσκεται πιό κάτω ἀπ᾿ ὅλους; «Πόθεν γάρ πεσεῖν ἔχει ὑποκάτω πάντων ὤν;» Ὁ ὑπερήφανος λέει: Ἐγώ ἔκανα αὐτό, ἐγώ ἔκανα ἐκεῖνο, ἐγώ ἔκανα τό ἄλλο. Ὁ ταπεινός λέει: «οὐκ ἐγώ δέ, ἀλλ᾿ ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σύν ἐμοί» (Α΄ Κορ. ιε΄ 10). Ἀποδίδει ἔτσι κάθε κατόρθωμά του στόν Θεό. Ὅσο ταπεινώνεται, τόσο καρποφορεῖ. Κι ὅσο καρποφορεῖ, τόσο ταπεινώνεται. Φθάνει νά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του, ὅπως ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὡς τόν χειρότερο τῶν ἁμαρτωλῶν: «Χριστός Ἰησοῦς ἦλθεν εἰς τόν κόσμον ἁμαρτωλούς σῶσαι, ὧν πρῶτός εἰμι ἐγώ» (Α΄ Τιμ. α΄ 15).
2. Νά ἀγαπήσουμε τόν σωματικό κόπο, διότι φέρνει ταπείνωση σύμφωνα μέ τή ρήση τοῦ Γέροντα, ὅπως ἀναλύει στόν λόγο του ὁ ὅσιος Δωρόθεος. Τί ἔχουμε νά ποῦμε πάνω σ᾿ αὐτό; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς «Κλίμακος», ὁ ὅσιος Δωρόθεος καί ἄλλοι Ἅγιοι τονίζουν ὅτι ἡ ψυχή ἐξομοιώνεται μέ ὅ,τι ἀσχολεῖται καί λαμβάνει τόν τύπο καί τή μορφή αὐτῶν τά ὁποῖα πράττει. Διαφορετικά αἰσθάνεται αὐτός πού κάθεται σέ θρόνο καί διαφορετικά ὅποιος κάθεται στήν κοπριά (Κλῖμαξ, Λόγ. ΚΕ΄, 54, 56). Διαφορετική κατάσταση ἔχει ἡ ψυχή τοῦ γεροῦ καί διαφορετική τοῦ ἀρρώστου, ἄλλη τοῦ πεινασμένου καί ἄλλη τοῦ χορτάτου. Ἄλλη κατάσταση ἔχει ἡ ψυχή αὐτοῦ πού ἱππεύει καἰ ἄλλη ἐκείνου πού κάθεται πάνω σέ γαϊδουράκι, ἄλλη ἐκείνου πού κάθεται σέ θρόνο καί ἄλλη αὐτοῦ πού κάθεται καταγῆς, ἄλλη τοῦ καλοντυμένου καί ἄλλη τοῦ κουρελῆ. Ὁ κόπος ταπεινώνει τό σῶμα. Καί ὅταν ταπεινώνεται τό σῶμα, μαζί του ταπεινώνεται καί ἡ ψυχή (ἁγίου Δωροθέου, Λόγος περί ταπεινοφροσύνης).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Ὁ Μέγας Βασίλειος λέει στόν Α΄ Ἀσκητικό Λόγο του: «Προκοπή ψυχῆς, προκοπή ταπεινώσεως». Προκοπή τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ προκοπή στήν ταπείνωση. «Ἐπίγνωσις θεοσεβείας, ἐπίγνωσις ταπεινώσεως καί πραότητος». Πρόοδος στή θεσέβεια εἶναι ἡ πρόοδος στήν ταπείνωση καί τήν πραότητα. «Ταπείνωσις Χριστοῦ μίμησις· ἔπαρσις δέ καί παρρησία καί ἀναίδεια, τοῦ διαβόλου μίμημα». Ἡ ταπείνωση εἶναι μίμηση τοῦ Χριστοῦ. Ἐνῶ ἡ ἔπαρση καί ἡ θρασύτητα καί ἡ ἀναίδεια εἶναι μίμηση τοῦ διαβόλου. «Γίνου μιμητής Χριστοῦ» (ΕΠΕ 8, 124). Γίνε μιμητής τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι «πρᾷος καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. ια΄ 29). Ἡ ἀπόκτηση τῆς ταπεινώσεως εἶναι τό καλύτερο ἀγώνισμα, τώρα πού εἰσήλθαμε στό κατανυκτικότατο Τριώδιο. Ταπεινά νά πορευόμεθα. Μέ τήν ταπείνωση θά βροῦμε τή σωτηρία μας.
ΣΥΝΘΗΜΑ
«ἐταπεινώθην καί ἔσωσέ με» (Ψαλ. ριδ΄ [114] 6)
Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Ἡ φροντίδα μας γιά τούς κεκοιμημένους», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2324/σελ. 53-54.