16. Αὐτομεμψία (24/2-2/3)

Θά μελετήσουμε σήμερα τό σπουδαιότατο θέμα γιά τήν αὐτομεμψία, ἔχοντας ὁδηγό μας ἕνα ὡραιότατο ἄρθρο πού ἔχει τόν τίτλο: «Αὐτομεμψία». Ἡ αὐτομεμψία δέν εἶναι πάθος. Εἶναι ἀρετή καί μάλιστα κορυφαία. Βέβαια ὑπάρχουν καί Χριστιανοί πού τήν αὐτομεμψία δέν τήν ἀκοῦν ὡς καλόηχη λέξη, ἴσως καί νά τήν παρεξηγοῦν. Ὅπως ἐπίσης ὑπάρχουν καί λεξικά πού τήν αὐτομεμψία δέν τήν περιλαμβάνουν κάν ὡς λέξη στό πλῆθος τῶν λέξεων πού ἔχουν συγκεντρώσει. Τή θεωροῦν σπάνια λέξη καί τήν παραλείπουν. Ἀλλά οἱ ἀγωνιστές τοῦ καλοῦ ἀγώνα τῆς πίστεως θεωροῦν τήν αὐτομεμψία ὡς τόν ἀσφαλέστερο δρόμο πού ὁδηγεῖ στή σωτηρία, τή θαυμάζουν καί τήν καλλιεργοῦν. Στόν Κύκλο πού θά κάνουμε σήμερα, θά ἐξετάσουμε τέσσερις πτυχές τοῦ θέματος: α) Τί εἶναι ἡ αὐτομεμψία; β) Πῶς θά ξεχωρίζουμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία ἀπό τήν ψεύτικη; γ) Πόσο πολύ μᾶς ὠφελεῖ ἡ ἀληθινή αὐτομεμψία; δ) Πῶς θά τήν καλλιεργήσουμε;

1. Θά διαβάσουμε τό πρῶτο μέρος τοῦ ἄρθρου «Αὐτομεμψία», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2317/15.10.24/σελ. 431-432, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Ἐάν ὅ­μως ταραζόμαστε καί θυμώνουμε μέ τήν ὑποτιμητική συμπεριφορά τῶν ἄλλων ἀπέναντί μας, τότε πρέπει νά παραδεχθοῦμε ὅτι δέν ἔχουμε ταπεινό φρόνημα καί ὅτι ἡ αὐτομεμψία μας εἶναι ψεύτικη, ἐπιπόλαιη» (σελ. 432), καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί εἶναι ἡ αὐτομεμψία; (Σκέψεις Μελῶν…) Αὐτομεμψία εἶναι ἡ μομφή κατά τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ αὐτοκατηγορία. Ἀντί νά κατακρίνουμε τούς ἄλλους ὅτι εἶναι ὑπερήφανοι, ἐμπαθεῖς, ἀθυρόστομοι, γαστρίμαργοι, κατηγοροῦμε τόν ἑαυτό μας ὅτι ὑποπίπτει σέ ἀνάλογα πταίσματα. Ἀντί νά βάζουμε στό ἑδώλιο τοῦ κατηγορουμένου τούς ἄλλους, ὅτι ἔδειξαν λαιμαργία, ραθυμία, φιληδονία, φιλαυτία, φυγοπονία, βάζουμε στό ἑδώλιο τοῦ κατηγορουμένου τόν ἑαυτό μας. Τοῦ λέμε: Στήν τάδε περίπτωση ἔδειξες ραθυμία, στήν ἄλλη φυγοπονία. Ἕχεις μετεωρισμό, δέχεσαι αἰσχρούς λογισμούς, εἶσαι πνιγμένος στίς βιοτικές μέριμνες, δέν προσεύχεσαι ὅσο πρέπει, δέν μελετᾶς τόν αἰώνιο λόγο τοῦ Θεοῦ, δέν συμπαρίστασαι στόν ἐμπερίστατο ἀδελφό.

Νά ἀναφέρουμε μερικά παραδείγματα: α) Μία φορά ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης Αὐγουστῖνος περπατοῦσε σέ μονοπάτι τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί ἄκουσε κάποιο νά φωνάζει δυνατά: «Κτῆνος, ζῶον, παλιάνθρωπε»! Νόμισε ὅτι κάποιοι μαλώνουν καί ἀλληλοϋβρίζονται καί σκανδαλίσθηκε. Ἀλλά ὅταν ἀνταμώθηκαν, διεπίστωσε ὅτι ἦταν ἕνας καλό­γερος, ὁ ὁποῖος κατηγοροῦσε τόν ἑαυτό του, καί διδάχθηκε ὁ Μητρο­πολίτης ἀπό τό ἀγωνιστικό φρόνημα πού εἶχε ὁ καλόγερος. β) Ὁ Τελώνης τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ὅταν μπῆκε στόν Ναό νά προσευχηθεῖ, στάθηκε πίσω σέ μιά ἀκρούλα. Ἐκεῖ χτυποῦσε τό στῆθος του καί ἔλεγε μέ πόνο ψυχῆς καί συντριβή καρδιᾶς: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. ιη΄ 13). Δέν παίνευε τόν ἑαυτό του ὅπως ὁ Φαρισαῖος, ἀλλά κατηγοροῦσε τόν ἑαυτό του ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός, καί δικαιώθηκε ἀπό τόν Θεό. γ)  Μιά φορά ἕνας ἐπίσκοπος πῆγε στό ὄρος τῆς Νιτρίας καί ρώτησε ἕναν ἀναχωρητή: Τί περισσότερο βρῆκες σ᾿ αὐτό τόν ἔρημο τόπο πού ἦλθες καί ἀσκεῖσαι; Καί ὁ ἀναχωρητής τοῦ ἀπάντησε: Βρῆκα «τό αἰτιᾶσθαι καί μέμφεσθαι ἑαυτόν πάντοτε». Δηλαδή: Βρῆκα τό νά θεωρῶ ὑπαίτιο καί νά κατηγορῶ τόν ἑαυτό μου πάντοτε. Κι αὐτός ὁ ἀναχωρητής καλλιεργοῦσε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία καί ἐπαινέθηκε ἀπό τόν ἐπίσκοπο. δ) Ὁ Μέγας Ἀντώνιος ρώτησε τόν τσαγκάρη τῆς Ἀλεξάνδρειας, στόν ὁποῖο τόν ἔστειλε ὁ Θεός: Πές μου μέ ποιά πνευματική ἐργασία ἀσχολεῖσαι; Κι ὁ τσαγκάρης τοῦ ἀπάντησε: Δέν κάνω τίποτε τό σπουδαῖο. Τό μόνο πού λέω πρωί καί βράδυ στήν προσευχή μου εἶναι ὁ λόγος: «Οἱ πάντες ἐν τῇ πόλει ταύτῃ σῴζονται διά τάς δικαιοσύνας αὐτῶν, ἐγώ δέ μόνος ἀπόλλυμαι διά τάς ἁμαρτίας μου». Δηλαδή, ὅλοι σ᾿ αὐτή τήν πόλη θά σωθοῦν γιά τήν ἀρετή τους, καί μόνο ἐγώ θά κολασθῶ γιά τίς ἁμαρτίες μου. Ὁ τσαγκάρης τῆς Ἀλεξάνδρειας καλλιεργοῦσε τήν αὐτομεμψία, ἡ ὁποία τόν ἀνέβασε σέ ὑψηλά μέτρα ἁγιότητας! ε) Ὁ ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης ἔλεγε: «Εἶμαι ἕνα κονσερβοκούτι πού γυαλίζει στόν ἥλιο καί φαίνεται χρυσό, ἀλλά εἶναι ἄδειο». Ἄλλοτε ἔλεγε: «Εἶμαι κολοκύθι καί οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται νά ξεδιψάσουν, γιατί μέ περνᾶνε γιά καρπούζι». Καλλιεργοῦσε ὁ ὅσιος Γέροντας ἀληθινή αὐτομεμψία! στ) Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει στήν Α΄ πρός Τιμόθεον ἐπιστολή του: «Χριστός Ἰησοῦς ἦλθεν εἰς τόν κόσμον ἁμαρτωλούς σῶσαι, ὧν πρῶτός εἰμι ἐγώ» (α΄ 15). Κι ὁ λόγος αὐτός τοῦ ἀποστόλου Παύλου δείχνει ὅτι, ὅσο πιό πολύ προοδεύουμε στήν ταπείνωση, τόσο πιό ἁμαρτωλό θεωροῦμε τόν ἑαυτό μας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. ζ) Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης στόν Μεγάλο Κανόνα ἀναφέρει πλῆθος παραδειγμάτων ἀνθρώπων πού διέπραξαν μεγάλες ἁμαρτίες, ἀλλά μετανόησαν εἰλικρινά καί βρῆκαν ἔλεος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Εἶναι δέ ὅλα αὐτά τά παραδείγματα τοῦ Μεγάλου Κανόνος παραδείγματα ἀληθινῆς αὐτομεμψίας.

Ὥστε λοιπόν ἀληθινή αὐτομεμψία εἶναι ἡ εὐγενής προσπάθεια τοῦ πιστοῦ νά στερεωθεῖ στό ταπεινό φρόνημα· ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός του, ἡ ἐν μετανοίᾳ ἐκζήτηση τοῦ θείου ἐλέους.

2. Ὅμως δέν ὑπάρχει μόνο ἡ ἀληθινή αὐτομεμψία. Ὑπάρχει καί ἡ ψεύτικη. Ποιά εἶναι ἡ ψεύτικη αὐτομεμψία καί πῶς θά ξεχωρίζουμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία ἀπό τήν ψεύτικη; (Σκέψεις Μελῶν…)

2α) Ψεύτικη αὐτομεμψία εἶναι τό νά κλαίγεται κανείς συνεχῶς γιά τίς ἁμαρτίες του· τό νά καλλιεργεῖ πνεῦμα μιζέριας καί ὑποτιμήσεως τοῦ ἑαυτοῦ του· τό νά καλλιεργεῖ κόμπλεξ μειονεξίας· τό νά εἶναι συνεχῶς ἀνήσυχος καί ταραγμένος· τό νά δίνει δικαιώματα στόν δαίμονα νά τόν ρίχνει στήν ἀκηδία, τήν ἀπελπισία καί τήν ἀπόγνωση.

2β) Ἐμεῖς ἄς μάθουμε νά ξεχωρίζουμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία ἀπό τήν ψεύτικη ἀπό τούς καρπούς της. Λόγου χάριν, ἄν οἱ ἀγῶνες καί τά παλαίσματά μας φέρνουν χαρά, τότε εἴμαστε στήν ἀληθινή αὐτομεμψία. Ἄν οἱ ἀγῶνες καί τά παλαίσματά μας φέρνουν βάρος καί μᾶς ρίχνουν στή μελαγχολία, τήν παραλυσία καί τήν παραίτηση ἀπό τόν ἀγώνα, τότε εἴμαστε στήν ψεύτικη αὐτομεμψία. Ἄν δεχόμαστε ἀτιμία, προσβολή, ἕνα βαρύ λόγο πού θά μᾶς ποῦν οἱ ἄλλοι, τότε εἴμαστε στήν ἀληθινή αὐτομεμψία. Ἄν ὅμως λέμε μόνο μέ τά λόγια ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί κι ὅταν μᾶς ποῦν οἱ ἄλλοι ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί, ἀμέσως ταραζόμαστε, θυμώνουμε καί γινόμαστε σάν τά ἀνήμερα θηρία, τότε βρισκόμαστε στήν ψεύτικη αὐτομεμψία.

1. Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Μποροῦμε νά καταθέσουμε κάποιες ὠφέλειες πού ἀπολαμβάνουμε, ὅταν καλλιεργοῦμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία; (Σκέψεις Μελῶν…) α) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία, ταπεινώνουμε τόν ὑπερήφανο λογισμό μας, δέν πετᾶμε στά σύννεφα, προσγειωνόμαστε, φθάνουμε στήν ταπείνωση, γινόμαστε οἱ «τοῖς ταπεινοῖς συναπαγόμενοι» (Ρωμ. ιβ΄ 16).  β) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία στρέφουμε τόν φακό τῆς προσοχῆς στά δικά μας ἁμαρτήματα, ἀναγνωρίζουμε τά σφάλματά μας, ὁμολογοῦμε τήν ἐνοχή μας, ρίχνουμε στά πόδια τοῦ Θεοῦ τήν ἀδυναμία μας, μετανοοῦμε εἰλικρινά καί ζητοῦμε συγχώρηση. γ) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία δέν κατακρίνουμε τούς ἄλλους, ἀλλά φθάνουμε ἀπό τήν κατάκριση στήν αὐτοκατάκριση, ἀπό τήν κατηγορία σέ βάρος τῶν ἄλλων στήν κατηγορία κατά τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ὁποία μᾶς σώζει. δ) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία συντρίβουμε τά πάθη μας, τά ὁποῖα, ὅσο πιό πολύ πελεκίζονται, τόσο πιό πολύ ἀδυνατίζουν, ὥσπου στό τέλος συντρίβονται. Τό τσεκούρι πού πελεκίζει τά πάθη μας εἶναι ἡ αὐτομεμψία. Ὁ δυναμίτης πού συντρίβει τούς ὀγκόλιθους τῶν παθῶν μας εἶναι ἡ αὐτομεμψία. «Ἡ αὐτομεμψία συντρίβει τά πάθη καί γεμίζει τήν καρδιά μέ ἀξιομακάριστη χαρά», καταθέτει ὡς πνευματική ἐμπειρία του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς  (Φιλοκαλία Δ΄, σελ. 265). ε) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία ἑλκύουμε τή Χάρι καί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Γιά τήν ἀκρίβεια, ταπεινωνόμαστε καί ἡ ταπείνωση γίνεται πόλος ἕλξεως τῆς θείας Χάριτος. Νά θυμηθοῦμε τόν θεῖο λόγο τῆς Ἁγίας Γραφῆς: «Ὁ Θεός ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δέ δίδωσι χάριν» (Α΄ Πέτρ. ε΄ 5). στ) Μέ τήν ἀληθινή αὐτομεμψία ἐπιτυγχάνουμε νά μήν εἶναι καταδικαστική γιά μᾶς ἡ ψῆφος τοῦ Θεοῦ. Ὅπως σ’ ἕνα δικαστήριο, ὅταν ὁ κατηγορούμενος κατηγορεῖ αὐτός πρῶτος τόν ἑαυτό του ὅτι εἶναι ἄξιος τιμωρίας καί ζητάει συγγνώμη, πετυχαίνει νά εἶναι ἡ κρίση τῶν δικαστῶν ἀπέναντί του ἐπιεικέστερη, ἔτσι καί στήν Κρίση τοῦ Θεοῦ· ἐάν προλαβαίνουμε νά θεωροῦμε ἐμεῖς πρῶτοι τούς ἑαυτούς μας ἄξιους τῆς αἰώνιας κολάσεως, ὁ Ἅγιος Θεός θά γίνει ἵλεως καί θά μᾶς ἐλεήσει κατά τό μέγα ἔλεός Του.

2. Πῶς θά καλλιεργήσουμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία; (Σκέψεις Μελῶν…) α) Νά πολεμήσουμε τήν αὐτοδικαίωση, ἡ ὁποία μᾶς καταστρέφει, καί νά καλλιεργήσουμε τήν ἀληθινή αὐτομεμψία, ἡ ὁποία μᾶς σώζει. β) Νά ζητοῦμε ἀπό τόν Θεό νά μᾶς δωρίσει τό θεῖο δῶρο τῆς αὐτοκατηγορίας: «Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα»! γ) Ὁ Μέγας Βασίλειος συμβουλεύει: «Νά συνηθίζεις νά αὐτοκατακρίνεσαι μήπως τυχόν διέπραξες κάποιο ἁμάρτημα μέ τόν λογισμό σου, μήπως ἡ γλώσσα ἔτρεξε πρίν ἀπό τόν νοῦ ἤ γλίστρησε σέ λόγο ἄτοπο, μήπως καί χωρίς νά τό θέλεις διέπραξες ἁμαρτία». Ἐπίσης συμβουλεύει: «Νά κατηγορεῖς τόν ἑαυτό σου γιά τά σφάλματά σου καί νά μήν περιμένεις τούς ἐλέγχους τῶν ἄλλων». δ) Ὅταν μᾶς λένε κάποιον ἐλεγκτικό λόγο, νά μήν παθαίνουμε αὐτό πού παθαίνει ὁ σκύλος πού τρέχει νά δαγκώσει τήν πέτρα, ἀλλά νά κατανοοῦμε ὅτι ὅλα γίνονται μέ τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιά τό συμφέρον τῆς ψυχῆς μας.

«Κύριε, δῶσε μου Χάρι καί δύναμη νά στρέφω τό ἐνδιαφέρον τῆς προσοχῆς μου στόν ἔσω ἄνθρωπο, νά διακρίνω τά σφάλματα καί τίς ἀδυναμίες μου, ὄχι γιά νά ἀπελπίζομαι, ἀλλά γιά νά μετανοῶ καί νά ἐπιμελοῦμαι τή διόρθωσή μου». «Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν» (ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου).

Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Γρηγορεῖτε», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2319/15.11.24/σελ. 457-458.