24. Ἡ ἁγία Ἀναφορά (12-18/5)

Τό πρῶτο Μέρος τῆς Λειτουργίας τῶν Πιστῶν, πού ἦταν ἡ προετοιμασία γιά τήν ἁγία Ἀναφορά, τό ἀναπτύξαμε στό προηγούμενο 23ο θέμα τῶν Φιλικῶν Κύκλων. Σήμερα θά ἀναπτύξουμε τό δεύτερο Μέρος τῆς Λειτουργίας τῶν Πιστῶν, πού εἶναι ἡ ἁγία Ἀναφορά. Καί στό ἑπόμενο θέμα, τό 25ο, θά ἀναπτύξουμε τό τρίτο καί τελευταῖο τμῆμα τῆς Λειτουργίας τῶν Πιστῶν, πού εἶναι ἡ προετοιμασία γιά τή θεία Κοινωνία, ἡ θεία Κοινωνία, ἡ Εὐχαριστία μετά τή θεία Κοινωνία καί ἡ Ἀπόλυση.

Στήν ἁγία Ἀναφορά, παρόλο πού ἀποτελεῖ ἑνιαῖο σύνολο, διακρίνουμε ἑπτά τμήματα: α) Προοίμιο, β) Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, γ) Ἐπινίκιος Ὕμνος, δ) Οἱ λόγοι τῆς συστάσεως, ε) Ἀνάμνηση, ς) ’Επίκληση – Καθαγιασμός, ζ) Ἱκετευτικές δεήσεις – Δίπτυχα.

Τό Προοίμιο τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς ἀρχίζει μέ τήν προτροπή τοῦ Διακόνου ἤ τοῦ Λειτουργοῦ ἱερέα: «Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετά φόβου· πρόσχωμεν τήν ἁγίαν ἀναφοράν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν». Ἄς σταθοῦμε ὄρθιοι, μέ δέος καί εὐλάβεια, ἀλλά καί μέ εἰρήνη στήν ψυχή, προκειμένου νά προσφέρουμε ἀπό κοινοῦ, κλῆρος καί λαός, τή θεία Εὐχαριστία. Ὁ λαός ἀπαντᾶ: «Ἔλεον εἰρήνης, θυσίαν αἰνέσεως». Προσφέρουμε σπλαγχνική συγχώρηση, πού φέρνει τήν εἰρήνευση· προσφέρουμε θυσία δοξολογίας. Τό «Στῶμεν καλῶς…» περικλείει τίς ἔννοιες ὅτι καλούμαστε νά προσφέρουμε τήν ἁγία Ἀναφορά μακριά ἀπό αἱρέσεις καί σχίσματα, ταπεινά, μέ πίστη, μέ νηφάλια καί ἄγρυπνη ψυχή. Ἔπειτα ὁ Λειτουργός ἱερέας εὐλογεῖ τό ἐκκλησίασμα μέ τήν Τριαδολογική ἤ Ἀποστολική εὐλογία: «Ἡ Χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετά πάντων ὑμῶν». Ὁ λαός ἀπαντᾶ: «Καί μετά τοῦ πνεύματός σου». Ἡ Εὐχή αὐτή μᾶς προσφέρει τά ἀγαθά τῆς Ἁγίας Τριάδος: Ἀπό τόν Υἱό Χάρι, ἀπό τόν Πατέρα ἀγάπη, ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα κοινωνία. Κατόπιν ὁ Λειτουργός ὑψώνει τά χέρια του στόν οὐρανό καί μᾶς καλεῖ νά ὑψώσουμε κι ἐμεῖς τίς καρδιές μας πάνω ἀπό τά γήινα καί τά καθημερινά: «Ἄνω σχῶμεν τά καρδίας». Ὁ λαός ἀπαντᾶ: «Ἔχομεν πρός τόν Κύριον». Ὁ Λειτουργός προσθέτει: «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ». Καί ὁ λαός ἀπαντᾶ: «Ἄξιον καί δίκαιον». Εἶναι ἄξιο καί δίκαιο νά Τόν εὐχαριστήσουμε.

Στό πρῶτο Μέρος τοῦ θέματός μας θά ἀναφερθοῦμε στήν Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, στόν Ἐπινίκιο Ὕμνο καί στούς λόγους τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας.

Α΄ ΜΕΡΟΣ: Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, Ἐπινίκιος Ὕμνος, οἱ λόγοι τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας

Θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου «Ἡ ἁγία Ἀναφορά», «Ὁ Σωτήρ», τεῦχ. 2328/ 1.4.25/σελ. 159-160, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Λάβετε, φάγετε…» «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες…», σελ. 160, α΄ στήλη, καί θά ποῦμε στά Μέλη: Ἁγία Ἀναφορά εἶναι ἡ τέλεση τοῦ ἁγιωτάτου Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας. Ἀποτελεῖ προέκταση τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου. Ὅ,τι ἐπιτέλεσε ὁ Κύριος τήν ὥρα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, τό ἴδιο ἀκριβῶς συνεχίζει νά ἐπιτελεῖ καί ἡ Ἐκκλησία σέ κάθε εὐχαριστιακή σύναξη. Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Πιστέψτε ὅτι καί τώρα εἶναι ἐκεῖνο τό Δεῖπνο στό ὁποῖο παρακαθόταν ὁ Χριστός. Σέ τίποτε δέν διαφέρει ἐκεῖνο τό Δεῖπνο, ἀπό τοῦτο τό ἱερό Μυστήριο… Ἐπειδή καί τοῦτο καί ἐκεῖνο Αὐτός τό προσφέρει». Ἡ πρώτη ἐνέργεια πού ἔκανε ὁ Κύριος στόν Μυστικό Δεῖπνο ἦταν ὅτι εὐχαρίστησε τόν Οὐράνιο Πατέρα Του: «λαβών ὁ Ἰησοῦς τόν ἄρτον καί εὐχαριστήσας…» (Ματθ. κς΄ 26). Τό ἴδιο ἀκριβῶς κάνει καί ἡ Ἐκκλησία στά δύο πρῶτα τμήματα τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, στήν Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς καί στόν Ἐπινίκιο Ὕμνο, πού συμπλέκονται μεταξύ τους. Εὐχαριστεῖ τόν Θεό: «λαβών ἄρτον ἐν ταῖς ἁγίαις αὐτοῦ καί ἀχράντοις καί ἀμωμήτοις χερσίν, εὐχαριστήσας…»

α) Τί ἄλλο ἔχουμε νά προσθέσουμε γιά τήν Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς καί τόν Ἐπινίκιο Ὕμνο; (Σκέψεις Μελῶν…) Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς δέν εἶναι μόνο τό πρῶτο Μέρος τῆς Εὐχῆς: «Ἄξιον καί δίκαιον σέ ὑμνεῖν, σέ εὐλογεῖν, σέ αἰνεῖν, σοί εὐχαριστεῖν, σέ προσκυνεῖν ἐν παντί τόπῳ τῆς δεσποτείας σου…», ἀλλά καί τό δεύτερο Μέρος τῆς Εὐχῆς: «Μετά τούτων καί ἡμεῖς τῶν μακαρίων δυνάμεων, Δέσποτα φιλάνθρωπε, βοῶμεν καί λέγομεν· Ἅγιος εἶ καί πανάγιος, Σύ, καί ὁ μονογενής σου Υἱός, καί τό Πνεῦμά σου τό Ἅγιον…» Ἡ Εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς εἶναι ἡ σπουδαιότερη Εὐχή τῆς θείας Λειτουργίας. Εὐχαριστοῦμε τόν Θεό, διότι ἀπό τήν ἀνυπαρξία μᾶς ἔφερε στή ζωή: «ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι ἡμᾶς παρήγαγες». Τόν εὐχαριστοῦμε γιά ὅσα γνωρίζουμε καί γιά ὅσα ἀγνοοῦμε, γιά τίς φανερές καί ἀφανεῖς δωρεές Του: «ὑπέρ πάντων ὧν ἴσμεν καί ὧν οὐκ ἴσμεν, τῶν φανερῶν καί ἀφανῶν εὐεργεσιῶν, τῶν εἰς ἡμᾶς γεγενημένων». Τόν εὐχαριστοῦμε καί γιά τή Λειτουργία πού Τοῦ προσφέρουμε: «καί ὑπέρ τῆς Λειτουργίας ταύτης». Καί εἶναι ἡ εὐχαριστία μας αὐτή συνδοξολογία Ἀγγέλων καί ἀνθρώπων. Συμψάλλουμε ὅλοι μαζί τόν Ἐπινίκιο Ὕμνο: « Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ τῆς δόξης σου. Ὡσαννά ἐν τοῖς ὑψίστοις. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννά, ὁ ἐν τοῖς ὑψίστοις». Ὁ Ἐπινίκιος Ὕμνος εἶναι δοξολογία γιά τή νίκη τοῦ Χριστοῦ πού πραγματοποιήθηκε μέ τή σταυρική θυσία, τήν Ἀνάσταση, τήν Ἀνάληψη καί τήν ἐκ δεξιῶν καθέδρα τοῦ Νικητῆ καί προφητεία γιά τή δεύτερη καί ἔνδοξη ἔλευσή Του.

β) Τί ἔχουμε νά ποῦμε γιά τούς λόγους τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὅπως ὁ Κύριος εἶπε στόν Μυστικό Δεῖπνο τούς λόγους τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου, ἔτσι καί ὁ Λειτουργός ἱερέας ἐπαναλαμβάνει στή θεία Λειτουργία τούς ἴδιους λόγους πού εἶπε ὁ Κύριος στόν Μυστικό Δεῖπνο: «Λάβετε, φάγετε, τοῦτό μού ἐστι τό Σῶμα, τό ὑπέρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτό ἐστι τό Αἷμά μου, τό τῆς καινῆς Διαθήκης, τό ὑπέρ ὑμῶν καί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Ὁ λαός ἀπαντᾶ καί τίς δύο φορές: «Ἀμήν». Πού σημαίνει: Τά Τίμια Δῶρα πού σέ λίγο θά ἁγιασθοῦν, δέν θά εἶναι πλέον ἁπλός ἄρτος καί ἁπλός οἶνος, ἀλλά θά μεταβληθοῦν καί θά εἶναι αὐτό τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου μας, πού χύθηκε στόν Σταυρό καί διαμέσου τοῦ ὁποίου δίδεται ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Στούς λόγους τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ Λειτουργός ἱερέας ἐπιτελεῖ στήν ἁγία Ἀναφορά, ὅ,τι ἀκριβῶς ἐπιτέλεσε ὁ Κύριος τήν ὥρα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου.

Β΄ ΜΕΡΟΣ: Ἀνάμνηση, Ἐπίκληση – Καθαγιασμός, Ἱκετευτικές δεήσεις – Δίπτυχα

Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ἀναπτύξουμε τά τρία ἑπόμενα τμήματα τῆς Ἁγίας Ἀναφορᾶς: τήν Ἀνάμνηση, τήν Ἐπίκλιση – Καθαγιασμό καί τίς Ἱκετευτικές δεήσεις – Δίπτυχα.

α) Τί ἔχουμε νά ποῦμε γιά τήν Ἀνάμνηση; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὅπως ὁ Κύριος εἶπε στόν Μυστικό Δεῖπνο στούς Μαθητές Του: «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν» (Λουκ. κβ΄ 19), τό ἴδιο κάνει καί ὁ Λειτουργός ἱερέας στήν ἁγία Ἀναφορά λέγοντας: «Μεμνημένοι τοίνυν τῆς σωτηρίου ταύτης ἐντολῆς καί πάντων τῶν ὑπέρ ἡμῶν γεγενημένων, τοῦ σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριημέρου ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν παρουσίας, Τά σά ἐκ τῶν σῶν σοί προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα». Ἐμεῖς ψάλλουμε εὐλαβικά τήν ἱερή ἐκείνη στιγμή τόν ὕμνο: «Σέ ὑμνοῦμεν, Σέ εὐλογοῦμεν, Σοί εὐχαριστοῦμεν, Κύριε, καί δεόμεθά σου, ὁ Θεός ἡμῶν».

β) Τί ἔχουμε νά ποῦμε γιά τήν Ἐπίκληση καί τόν Καθαγιασμό τῶν Τιμίων Δώρων; (Σκέψεις Μελῶν…) Ὅπως ὁ Κύριος στόν Μυστικό Δεῖπνο εὐλόγησε τόν ἄρτο καί τόν οἶνο καί μεταβλήθηκαν σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, ἔτσι καί ὁ Λειτουργός ἱερέας ἐπικαλεῖται τό Ἅγιο Πνεῦμα λέγοντας: «κατάπεμψον τό Πνεῦμά σου τό Ἅγιον ἐφ᾿ ἡμᾶς καί ἐπί τά προκείμενα δῶρα ταῦτα». «Καί ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου». «Ἀμήν». «Τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίμιον Αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου». «Ἀμήν». «Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ». «Ἀμήν». Καί συνεχίζει ὁ Λειτουργός: «Ὥστε γενέσθαι τοῖς μεταλαμβάνουσιν εἰς νῆψιν ψυχῆς…» Ἐδῶ ἔχουμε τήν ἐπίκληση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τόν Καθαγιασμό τῶν Τιμίων Δώρων, πού μεταβάλλονται σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, ὅπως ἀκριβῶς ἔκανε ὁ Κύριος στόν Μυστικό Δεῖπνο, ὅπου εὐλόγησε τά εἴδη τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου. Ἡ κατάληξη τοῦ Καθαγιασμοῦ τονίζει καί τόν σκοπό τῆς συστάσεως τοῦ Μυστηρίου. Μεταδίδει, σέ ὅσους μεταλαμβάνουν, ἐγρήγορση στήν ψυχή τους, ἄφεση ἁμαρτιῶν, μετοχή στίς δωρεές τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, θέση στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν καί παρρησία στόν Θεό· ὄχι τιμωρία καί καταδίκη.

γ) Τί ἔχουμε νά ποῦμε γιά τίς Ἱκετευτικές δεήσεις καί τά Δίπτυχα; (Σκέψεις Μελῶν…) Οἱ Ἱκετευτικές δεήσεις καί τά Δίπτυχα (μνημόνευση τῶν ὀνομάτων, κεκοιμημένων καί ζώντων), τονίζουν πόσο πολύ ὠφελοῦνται οἱ κεκοιμημένοι καί οἱ ζῶντες ἀπό τήν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας καί τή μνημόνευση τῶν ὀνομάτων τους τήν ἱερή ἐκείνη στιγμή. «Μεγίστην ὄνησιν» λαμβάνουν. Ἀκολουθεῖ καί ἡ προτροπή: «Καί ὧν ἕκαστος κατά διάνοιαν ἔχει, καί πάντων καί πασῶν», καί κατακλείεται ἡ ἁγία Ἀναφορά μέ τήν ἐκφώνηση: «Καί δός ἡμῖν ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ δοξάζειν καί ἀνυμνεῖν τό πάντιμον καί μεγαλοπρεπές ὄνομά σου, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ὁ λαός ἀπαντᾶ: «Ἀμήν».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ἡ κορυφαία στιγμή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς ὡς θυσίας εἶναι ἡ ὥρα τοῦ Καθαγιασμοῦ τῶν Τιμίων Δώρων: «Καί ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου… Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ». Γεμίζει τήν ψυχή μας μέ τά πιό ἅγια βιώματα καί τίς πιό ὑψηλές συγκινήσεις. Ἐπάνω στήν Ἁγία Τράπεζα βρίσκεται ὁ Βασιλέας Χριστός. Λίγο ἀργότερα θά κληθοῦμε νά προσέλθουμε στά Ἄχραντα Μυστήρια καί νά Τόν κοινωνήσουμε.

ΣΥΝΘΗΜΑ
«…Καί ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου». «Τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίμιον Αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου». «Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ».  
(Καθαγιασμός Τιμίων Δώρων)

Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Πρός τή θεία Κοινωνία», «Ὁ Σωτήρ», τεῦχ. 2330/ 1.5.25/σελ. 202-203.